اعتقادنامۀ آتاناسیوس

اعتقادنامۀ آتاناسیوس

واژۀ “credo” که در فارسی اعتقادنامه یا گاه اعتراف‌نامه نیز ترجمه شده از ریشۀ لاتینی “creed” است و به معنای «من معتقدم یا من ایمان دارم» می‌باشد. اعتقادنامه‌ی رسولان که شاید معروف‌ترین اعتقادنامه‌ها باشد با این کلمات آغاز می‏‌شود: «من ایمان دارم به خدای…».

در سُنَّت مسیحی، اعتقادنامه یعنى بیانیه‌اى فشرده، رسمى و معتبر که حاوى نکات مهم اعتقادی است و توسط شورایی متشکل از برجسته‌ترین الاهیدانان مسیحی صادر شده است. کلیساها با پذیرش این اعتقادنامه‌ها ملزم به آموزش آنها به مؤمنین و به کارگیری آنها در آیین‌های کلیسایی می‌شدند. از این رو برخی اعتقادنامه‌ها «قانون ایمان» نیز خوانده شده‌اند.

مسیحیان به چند دلیل چنین بیانیه‌هایی را تنظیم نموده‌اند تا طرحی کلی از مواضع اعتقادی آنان باشد. بروز مناقشات و اختلافات فکرى و عقیدتى و ظهور فرقه‌هاى بدعت‌گذار و جریانهاى دگراندیش، جامعۀ مسیحى را ناچار ساخت تا براى حفظ انسجام و یکپارچگى درونى خود، اعتقادات و مبانى پذیرفته شده‌اش را در قالب بیانیه‌هایى فشرده گردآورى کند. بنابراین اعتقادنامه‌ها به آنان کمک کرد تا مواضع خود را روشن کنند و با یک بیانیۀ رسمی با تعالیم بدعتگذار مخالفت کنند.

از میان اعتقادنامه‏‌های تاریخی، سه اعتقادنامۀ رسولان، نیقیه، و آتاناسیوس از دیگر اعتقادنامه‏‌ها معروفترند و درجهان مسیحیت شمول، اعتبار و کاربرد بیشتری دارند.

آتاناسیوس (به انگلیسی: ‪Athanasius of Alexandria‬)‏ الاهیدان مسیحی، اسقف اسکندریه، از پدران یا آبای کلیسا، و یکی از رهبران نامی مصری در قرن چهارم میلادی بود. وی در اواخر قرن سوم میلادی به دنیا آمد. او در محضر اسقف اسکندریه، آلکساندر مشغول خدمت روحانی شد و در شورای نیقیه نیز اسقف خود را همراهی می‌کرد. پس از درگذشت آلکساندر در سال ۳۲۸، آتاناسیوس جانشین او شد و به مقام اسقفی اسکندریه رسید. او چهل و پنج سال در مقام اسقف خدمت کرد و در سال ۳۷۳ درگذشت.‬

اهمیت آتاناسیوس در اصل به سبب جایگاه او در موضوعات مسیح‌شناسانه است که در قرن چهارم از اهمیت بسیاری برخوردار بود. دفاع نیرومند او در مقابل بدعت آریانیسم نام وی را در زمرۀ تأثیرگذارترین الاهیدانان مسیحی ثبت کرده است. آتاناسیوس تأکید می‌کرد که اگر آن‌گونه که آریوس معتقد بود، مسیح کاملاً خدا نبود، رشته‌ای از پیامدهای ویرانگر به دنبال آن پدید می‌امد.

آتاناسیوس در دفاعیات خود مجموعه‌ا‌ی از استدلالات را علیه آریانیسم به کار می‌گیرد. استدلال او در وهلۀ نخست مبتنی بر کتابمقدس است، و در مورد الوهیت مسیح دلایلی کتابمقدسی می‌آورد. همچنین به استدلالات آریان‌ها که با تکیه بر کتابمقدس ارائه شده بود پاسخ می‌دهد. آنها بخش‌هایی از کتابمقدس را نقل می‌کردند تا ثابت کنند پسر فروتر از پدر است. آتاناسیوس این قسمت‌ها را مختص بُعد انسانیِ شخصیت مسیح می‌داند نه بُعد ازلی شخصیت او به عنوان خدا.

پرستش عیسای مسیح در عهدِجدید و در دوران خودْ، نکته دیگری است که آتاناسیوس به آن اشاره می‌کند. بر اساس استدلال او، اگر عیسی مخلوق بود، چنین پرستشی شرک و بت پرستی تلقی می‌شد. از سوی دیگر در کتاب «دربارۀ تجسم کلمه» استدلال می‌کند که تنها خدا قادر است ما را نجات بخشد. و بالاخره این استدلال فلسفی را می‌آورد که خدا هرگز غیرعقلانی نبوده است، به این معنا که هرگز جدا از «کلمه» یا «خِرَدِ» خود نبوده است.

اگر او (کلمه) مخلوق بود، او را نمی‌پرستیدند و در کتابمقدس نیز از او سخنی به میان نمی‌آمد. او به یقین مولودِ ذاتِ خدا است، همو که ما می‌پرستیم، و ذاتاً پسر خدا است و نه مخلوقِ او. بنابراین باید او را بپرستیم و ایمان بیاوریم که او خدا است … پرتو خورشید از آنِ خورشید است بدون آنکه ذات و جوهرش منقسم و نازل‌تر شود. چنان‌که ذات و جوهر خورشید کامل و بسیط است، پرتو آن نیز کامل و بسیط است. پرتو خورشید از جوهر نور نمی‌کاهد بلکه به یقین مولود آن است. ما بر این باوریم که به همین شکل،بدانیم پسر، نه از خارج، بلکه از ذات پدر است. پدر کامل و باقی است و «خاتم جوهرش» (عبرانیان ۱:‏۳) نیز ازلی و جاودانه است و شباهت تغییرناپذیرش به پدر را حفظ می‌کند.

خطابه هایی علیه آریانها ۲:‏۲۴‏، ۳۳

متن اعتقادنامۀ منسوب به آتاناسیوس به قرار زیر است: