آیا قرآن کلام خداست؟ ادامۀ فصل اول: مشکلات مربوط به سنت های اسلامی (تاریخ های متأخر) (مقالۀ دوم)

ادامۀ فصل اول: تاریخ های متأخر

بدیهی است که نخستین پرسشی که باید بپرسیم این است که چرا این سنت ها اینقدر دیر، یعنی 150 تا 300 سال پس از وقوع رویدادها، به رشتۀ تحریر در آمده اند؟ ما در طول 150 سال نخستین و یا بین نخستین فتوحات اعراب (اوایل قرن هفتم) و ظهور رویات سیره مغازی (بررسی و نقل اخبار جنگ ها) که از اولین مکتوبات اسلامی است، هیچ «گزارشی از جامعۀ اسلامی» نداریم (تا اواخر قرن هشتم).

باید انتظار داشت که طی این 150 سال، حداقل بقایای شواهد و مدارک توسعۀ دین قدیمی عرب به سمت اسلام (یعنی سنت های مسلمانان) را بیابیم؛ با این وجود، هیچ چیزی موجود نیست. مسلمانانی هستند که با این گفته مخالفند و بر این باورند که مدارکی از سنت های پیشین وجود دارد و اساساً به «الموطأ» (یکی از منابع حدیثی اهل سنت) نگاشته شده توسط مالک بن انس (متولد 712 و وفات یافته در 795 میلادی) اشاره می کنند. نورمن کالدر در کتاب «مطالعاتی در زمینۀ فقه اولیۀ مسلمانان» با چنین تاریخ اولیه ای مخالف است و این پرسش را مطرح می کند که آیا می توان آثاری را به نویسندگانی که ذکر شده، نسبت داد یا خیر؟ او استدلال می کند که اکثر متونی که از این نویسندگان به ظاهر نخستین در اختیار داریم، «متون مکتبی» هستند که طی چندین نسل منتقل شده و توسعه یافته اند و به شکلی رسیده اند که ما آن ها را به طور قابل ملاحظه ای قدیمی تر از «نویسندگان» فرضی می دانیم که به آن ها نسبت داده شده است. به دنبال این فرضیۀ کنونی که «مذهب شافعی» (که معتقد است تمام حدیث ها از قول محمد است)، تا سال 820 میلادی کاربردی نداشته است، کالدر این گونه نتیجه گیری می کند که المدونه بیان گر اقتدار نبوی محمد نیست، در حالی که در نقطۀ مقابل آن الموطأ در این مورد سخن می گوید، پس الموطأ باید کتاب مؤخرتری باشد. در نتیجه، به گفتۀ کالدر، الموطأ نه قبل از سال 795 میلادی، بلکه مدتی بعد از المدونه که در سال 854 میلادی نوشته شده است، به نگارش در آمده است. در حقیقت کالدر، الموطأ را نه حتی مربوط به قرن هشتم عربستان بلکه مربوط به قرن یازدهم کوردوبا، اسپانیا می داند. اگر گفتۀ او صحت داشته باشد، پس حقیقتاً شواهد اندکی در مورد سنت های دورۀ اولیۀ اسلام برای ما باقی مانده است.

استیفان همفری استاد تاریخ اسلام در روشن تر کردن موضوع، اشاره می کند که «ما تصور می کنیم که مسلمانان باید مطمئناً در ثبت دستاوردهای چشمگیر خود دقت خاصی از خود به خرج داده باشند، زیرا جوامع بسیار متمدن و شهری شده ای که تحت سلطۀ اسلام در آمدند، به سختی می توانستند از پذیرش آن چه بر آنان واقع شده بود اجتناب کنند». با این حال، طبق گفتۀ همفری، همۀ آن چه ما از این دوران نخستین می یابیم، منابعی هستند که «یا ناقص و جسته و گریخته اند و یا نمایان گر دیدگاه های بسیار خاص یا حتی عجیب و غریب اند که کاملاً هر گونه احتمال تدوین اسلام در قرن اول را باطل می سازد.

بنابراین، این پرسش مطرح می شود که گردآورندگان قرن هشتم و نهم، مطالب خود را از کجا تهیه کرده اند؟ پاسخ این است: نمی دانیم. همفری می گوید «شواهد ما برای مستندات پیش از سال 750 میلادی، تقریباً به طور کامل از نقل قول های کاملاً مشکوک تألیفات مؤخرتر تشکیل شده است. در نتیجه، ما هیچ دلیل قابل اعتمادی مبنی بر این گفته نداریم که احادیث، حقایق زندگی محمد و یا حتی حقایق قرآن را بیان کرده باشند. از ما خواسته شده است که باور کنیم این اسناد که صدها سال بعد به رشتۀ تحریر در آمده اند، صحیح و درست هستند، گرچه، غیر از این اسناد (که چیزی جز لیست نام افرادی نیستند که این سنت های شفاهی را منتقل کرده اند) هیچ مدرکی دال بر صحت آن ها به ما ارائه نشده است. با این وجود، این اسناد فاقد هر گونه مستندات قابل پشتیبانی اند که بتوان از آن ها صحت شان را مورد تأیید قرار داد. در هر صورت، بعداً در این مقاله بیشتر به این موضوع خواهیم پرداخت.

متن مناظرات دکتر جی اسمیت (کاری از چوب مینیستری)