معرفی عهد جدید: ادامۀ مسئلۀ اناجیل هم‌نظر (فصل ششم)

معرفی عهد جدید

ادامۀ مسئلۀ اناجیل هم‌نظر (فصل ششم)

لوقا بعداً با یوحنای ملقب به مرقس آشنا شد زیرا نام آنها با هم در کولسیان (۱:۴و۱۴) و دوم تیموتائوس (۱۱:۴) ذکر شده است. هر دو وقتی پولس در روم زندانی بود با وی معاشرت نزدیک داشته‌اند (در حدود ۶۰-۶۷ میلادی). امکان دارد که لوقا ساکن انطاکیه بوده است زیرا به این شهر علاقۀ‌ زیادی نشان می‌دهد و یکی از نسخه‌های خطی ضمیر اول شخص مذکور در اعمال رسولان ۲۸:۱۱ را به صورت جمع ذکر می‌کند و بدین طریق مؤلف را شریک در عمل می‌داند.

هر چند حقایق فوق‌الذکر به طور قطع ثابت می‌نمایند که نویسندگان اناجیل هم‌نظر دربارۀ وقایعی که ثبت کرده‌اند با هم مشورت نموده‌اند، ولی این احتمال را تأیید می‌نمایند که این‌ها از پیام کلی کلیسا و روایات مشترکی که وجود داشته با خبر بوده‌اند. تکرار موعظۀ شفاهی در مورد عیسی در جاهای مختلف و استفادۀ نویسندگان اناجیل از این موعظه‌ها یکی از دلائلی است که موضوعات مشترکی در اناجیل هم‌نظر وجود دارد ولی در عین حال هر یک از نویسندگان این اناجیل مطالعات و علائق مخصوص به خود را داشته‌اند و به همین دلیل مطالبشان با یکدیگر تفاوت دارد. در مورد این موعظۀ شفاهی دربارۀ عیسی در عهد جدید اشارات چندی وجود دارد (اول قرنتیان ۱:۱۵-۱۱، غلاطیان ۲:۲و۷).

در مورد منبع معروف به Q باید گفت که تاکنون از این منبع فرضی هیچ نشانه‌ای به‌دست نیامده است. حتی کسانی که پیرو فرضیۀ استفاده از منابع کتبی هستند قبول دارند که این منابع غیر از اناجیل بوده‌اند. تردیدی نیست که از همان اوایل مجموعه‌هایی از فرمایشات عیسی وجود داشته زیرا قسمت‌هایی از این مجموعه‌ها بر روی پاپیروس بدست آمده است ولی در این مورد هم مدرک قطعی دائر بر وجود این طومار به‌طور مستقل وجود ندارد.

در این اواخر کوشش‌هایی به عمل آمده است تا از روی مدارک موجود بتوانند منابع فرضی را پیدا کنند. پیروان مکتب نقد و انتقادِ مدارک معتقدند که این منابع با استفاده از حکایات مربوط به عیسی و تعالیم وی که به وسیلۀ پیروانش انتشار داده شده تنظیم گردیده‌اند. این حکایات به چند طبقه تقسیم شده‌اند از قبیل معجزات، لطایف، حکایات اخلاقی، شرح وقایع تاریخی مانند روزهای آخر زندگی عیسی بر روی زمین، طبق نظر پیروان این مکتب، این مطالب مربوط به مسیح جمع‌آوری و توسط نویسنده مرتب گردیده و سپس به صورتی شرح داده شده‌اند که یا همان اناجیل هستند و یا منابعی که اناجیل از آنها به‌وجود آمدند.

مکتب نقد و انتقاد مدارک، ما را به روایت شفاهی انجیل برمی‌گرداند ولی منابع را شامل قسمت‌های مختلف و جدا از یکدیگر می‌داند نه شرح مرتب زندگی عیسی. شکی نیست که بسیاری از وقایع زندگی عیسی و قسمت‌هایی از تعالیم وی به طور جداگانه مورد استفاده بوده است ولی در عین حال احتمال زیادی وجود دارد که این‌ها قسمت‌هایی از یک تاریخ کامل زندگی عیسی بوده‌اند. از همان اوایل موعظۀ مسیحیت، حتماً یک پیام مرتب و منظم برای شناسانیدن عیسی به جهانیان وجود داشته است.

هیچ‌یک از این فرضیه‌هایی که در بالا به‌طور خلاصه به آنها اشاره شد نتوانسته است منابع اناجیل را به‌طور کامل روشن سازد. برای اینکه بتوان جواب کاملی به تمام سؤالات داد، دلایل بسیار بیشتری لازم است. معهذا چند حقیقت زیر کاملاً روشن است:

۱- انجیل متی شامل یادداشت‌های متی از تعالیم عیسی است ولی طرز تنظیم مطالب آن با انجیل مرقس شباهت زیادی دارد. این شباهت را می‌توان نتیجۀ وجود روایت مشترک و تماس‌های شخصی نویسندگان و استفادۀ آنها از یکدیگر دانست‌.

۲- انجیل مرقس نکات اصلی موعظۀ سنتی در مورد عیسی را حفظ کرده است. نویسندۀ آن شخصی است که ابتدای تأسیس کلیسا با رسولان در تماس بوده و انجیل خود را در موقعی نوشته است که لااقل بعضی از این رسولان در قید حیات بوده‌اند. مطالب مذکور در این انجیل از همان اوائل مورد قبول همگان بوده است.

۳- انجیل لوقا گزارش مستقلی است توسط هم‌سفر پولس رسول که در دهۀ هفتم قرن اول نوشته شد. نویسندۀ این انجیل، علاوه بر ذکر موعظۀ رسولان نتایج مطالعات خود را نیز به رشتۀ تحریر در آورده است. بسیاری از مَثَلها و معجزات مذکور در انجیل لوقا با آنچه که در انجیل متی مذکور است تفاوت دارد و حتی تعالیم عیسی به‌طرز دیگری جمع‌آوری شده است. اگر فرض بر این باشد که لوقا و متی هر دو از منبع مشترک Q استفاده کرده‌اند، حتماً یکی از آنها در نقل قول‌ها آزادی بیشتری برای خود قائل شده است. یا متی تعالیم عیسی را با توجه به موضوعات آنها تقسیم‌بندی نموده (مانند موعظۀ بالای کوه در باب‌های ۵-۷) و یا این که لوقا، طبق میل خود، تعالیم مسیح را در تمام قسمت‌های انجیل پخش کرده است. فرض صحیح‌تر این خواهد بود که احتمالاً لوقا شخصاً با متی ملاقات کرده و یا اینکه تعالیم مسیح را از اشخاص و رسولانی که شخصاً از مسیح شنیده بودند گرفته است.

بعضی از جنبه‌های دیگر این مسئله نیز قابل تأمل است. یکی اینکه تاریخ تألیف و انتشار ممکن است با یکدیگر فاصلۀ زیادی داشته باشد. مثلاً متی ممکن است یادداشت‌های خود را در زمان عیسی تهیه کرده ولی مدتها بعد آنها را تنظیم نموده و در دسترس عموم قرار داده باشد. اگر این فرض صحیح باشد، این یادداشت‌ها ممکن است توسط عده‌ای مورد استفاده قرار گرفته و بدین طریق نوشتۀ متی به صورت نهائی با این یادداشت‌ها تفاوت پیدا کرده باشد.

شکل نهایی این یادداشت‌های شخصی تحت تأثیر روایات و احتیاجات زمان انتشار نهایی قرار گرفته است. با توجه به اینکه تعالیم عیسی در چه جاهایی و برای چه احتیاجاتی به‌کار رفته است خواه ناخواه در آنها تفاوتهایی به وجود آمده است. مثلاً می‌توان یک داستان را در چهارچوب‌های مختلف برای موقعیت‌های متفاوت نقل کرد و تمام آنها هم درست باشد. بدین طریق تفاوت‌هایی که در نقل قولها وجود دارد دیگر چندان مهم جلوه نخواهد کرد زیرا با مدارک و منابع اولیه تفاوت عمده‌ای ندارند.

تألیف اناجیل را باید کوشش صادقانه‌ای به‌شمار آورد که برای تنظیم ثبت زندگی عیسی مسیح به منظور تعلیم به دیگران به عمل آمده است. این اناجیل بی‌شک هستۀ مرکزی موعظۀ رسولان مسیح هستند زیرا مضمون آن در موعظۀ پطرس در روز پنتیکاست وجود دارد (اعمال ۲۲:۲-۳۲) و همچنین در موعظۀ او در منزل کرنیلیوس (۳۶:۱۰-۴۳) و در موعظۀ پولس در انطاکیۀ پیسیدیه (۲۳:۱۳-۳۳) مشاهده می‌شود. اناجیل هم‌نظر یا همدید از این «روایت و کلام شفاهی» بی‌خبر نبوده‌اند و در واقع لوقا در مقدمۀ انجیل خود اشاره می‌نماید که خودش از آنچه «خادمان کلام» به ما رسانیده‌اند باخبر بوده است (لوقا ۲:۱)، هر چند ممکن است فرضیۀ «روایت یا کلام شفاهی» قادر نباشد تمام جنبه‌های مسئلۀ اناجیل همدید را حل کند ولی باید با دقتی بیشتر از آنچه در سال‌های اخیر وجود داشته است به آن توجه کرد.

بالاخره باید هدف نویسندگان اناجیل را هم از نظر دور نسازیم. بر فرض که آنها منابع متعدد مشترکی در اختیار داشته‌اند ولی باید بدانیم که برای هدف‌های مختلفی از آنها استفاده کرده و تحت هدایت روح خدا آنها را در چهارچوب‌های متفاوتی قرار دادند. تقاوت‌های جزئی نشان‌دهندۀ این حقیقت است که برای نوشتن اناجیل ثباتی وجود نداشته است و شباهت‌هایی که بین اناجیل وجود دارد معلوم می‌سازد که دارای منابع مشترک و موضع واحد بوده و تحت الهام روح الاهی نوشته شده‌اند.

برگرفته از کتاب معرفی عهدجدید (انتشارات حیات ابدی)
نوشتۀ مریل سی تنی
ترجمۀ ط. میکائیلیان