آپوکریفونِ یوحنا چیست؟

آپوکریفونِ یوحنا چیست؟

آپوکریفون یوحنا حدود قرن دوم میلادی نوشته شد و بلافاصله توسط کلیسای اولیه بدعت تلقی شد. این متن نمونه‌ای از باورهای مذهبی گنوسی، از جمله چینش پیچیدۀ موجودات روحانی و این ادعا که برخی افراد دارای معرفت خاص و سِرّی هستند، می‌باشد. آپوکریفون یوحنا ادعای کاذب نگارش توسط یوحنای رسول را با خود به یدک می‌کشد. ظاهراً این کتاب مدعی است که مکاشفۀ مخفیانه‌ای را که توسط عیسی به یوحنا داده شده است، ثبت کرده است. در این کتاب، نویسنده گزارشی پرشور و مفصل از آنچه «پشت صحنۀ» خلقت، سقوط انسان و خدمت عیسای مسیح رخ داده است، ارائه می‌‌دهد. گاهی از این اثر به عنوان کتاب مخفی یوحنا یاد می‌شود.

به عنوان یک متن آشکار گنوسی، آپوکریفونِ یوحنا برای درک روحانیت مسیحیت اولیه یا فرهنگ آن دوران، کاربرد چندانی ندارد. با این حال، بینش بسیار خوبی در مورد اعتقادات گنوستیک‌های اولیه ارائه می‌دهد. پدران اولیۀ کلیسا مانند آیرینیوس، از آپوکریفونِ یوحنا در بخشی از نگارشات خود در رَدّ بدعت‌ها، یاد کرده‌اند. حرف اساسی آپوکریفونِ یوحنا به طور کل، همان روحانیتِ گنوسی است. یعنی به افراد خاصی اسراری به شکل «دانش واقعی» داده شده که فقط آنها می‌توانند به آن پی ببرند. و چیزهای فیزیکی؛ به ویژه بدن انسان و تمایلات جنسی؛ اساساً شرّ محسوب می‌شوند و با امور نیک در تضاد هستند. نتیجۀ چنین آموزه‌هایی، یک اسطورۀ دوگانگی یا دوالیسمِ پیچیده است که به شدّت با تاریخ، کتاب مقدسِ الهامی و آموزه‌های مسیحی در تضاد است.

بر اساس آپوکریفونِ یوحنا، عیسی مدت کوتاهی پس از مصلوب شدن، بر یوحنا ظاهر شد و «داستان واقعیِ» همۀ آنچه را که قبلاً اتفاق افتاده بود، توضیح داد. این افسانه ادعا می‌کند که یک موجود کامل به نام  موناد وجود دارد که گروهی از موجودات به اسم ایئون را آفریده است. اولین این موجودات یک زن به نام باربِلو است که با همکاری موناد برای آفرینش موجوداتی مانند فکر و نور کار می‌کند. این «نور»، طبق متن گنوسی، عیسی است.

آپوکریفونِ یوحنا چنین  ادعا می‌کند که یکی از این ایئون‌ها، یعنی زنی به اسم سوفیا، با شکل بخشیدن به چیزی بدون دخالت روح مردانه، نظم آفرینش را بر هم می‌زند. نتیجۀ این کارِ سوفیا گروه پست‌تری از موجودات روحانی به اسم آرکون‌ها هستند که نسل آنها با شخصی به اسم یالتاباوثِ شریر شروع می‌شود. از آنجایی که او زشت است، توسط سوفیا پنهان نگاه داشته می‌شود تا از وجود ایئون‌ها بی‌خبر بماند. او یک دنیای کامل از خود می‌آفریند؛ یعنی جهانی که ما اکنون در آن زندگی می‌‌کنیم و خودش به عنوان خدای آن خلقت جلوس کرد.

وقتی سوفیا خطای خود را به موناد اعتراف می‌کند، موناد موافقت می‌کند تا سوفیا و ‏دیگران را برای بازگرداندن نیکی به یالتاباوث و خلقتِ پست‌تر او کمک کند. این ارتباط، الهام‌بخش یالتاباوث برای آفرینش طبقه‌ای دیگر از موجودات شد که بازتابی از برداشت مبهم او از موناد بود. این موجود همان آدم یعنی اولین انسان است. سپس سوفیا یالتاباوث را فریب می‌دهد تا مهم‌‏ترین بخش از ذات روحانی خود را به آدم ببخشد. این موضوع آرکون ها را عصبانی می‌کند که در نتیجۀ آن ‏آدم را در باغ عدن به دام می‌اندازند.‏

در بیانات تحریف شده و گنوسی از باغ عدن که در آپوکریفونِ یوحنا ارائه شده، درخت معرفت نیک و بد چیزی به صورت مشروع و خوب معرفی شده که توسط نیروهای روحانی حسود به رهبری ‏یالتاباوث پنهان شده است. بر این اساس، این متن ادعا می‌کند که این عیسی بود که آدم را به ‏خوردن از درخت معرفت نیک و بد ترغیب کرد. ناگفته نماند که یالتاباوث آدم و حوا را فریب می‌دهد. حوا به طور ‏تصادفی توسط یالتاباوث از آدم خلق شده بود تا با آدم رابطۀ جنسی داشته باشد و با هم انسان‌های بیشتری ‏تولید کنند. یالتاباوث با سرکوب دانشِ این افراد تازه متولد شده، به دنبال حفظ سلطه‌اش بر دنیای نادان و ‏ناقص است.‏

سپس یوحنا در یک سری مکالمات، با طرح سؤالاتی از عیسی، دربارۀ مسائلی از قبیل گناه و نجات می‌‏پرسد. پاسخ عیسی، بر اساس ادعای آپوکریفونِ یوحنا، این است که وظیفۀ او برانگیختن مردم ‏به سوی معرفت است. عیسای کاذبی که این نسخه معرفی می‌کند، با مردم تماس می‌گیرد و کسانی که دانش خاص ‏او را می‌پذیرند را از مرگ رهایی می‌بخشد.‏

پرواضح است که محتوای آپوکریفونِ یوحنا با کتاب مقدس و آموزه‌های مسیحی در تضاد است. ‏بنابراین تعجب‌آور نیست که هرگز بخشی از کتاب مقدسِ الهامی پذیرفته نشده است. برعکس، ‏پدران اولیۀ کلیسا آن را به عنوان کذبِ آشکار محکوم کردند. علیرغم ادعاهای آن، تاریخ نگارش دیرهنگام و آموزۀ مخالفِ راست‌دینی آن، ثابت می‌کند که این اثر توسط یوحنای رسولِ واقعی به رشتۀ تحریر در نیامده است. تنها ارزش کاربردی آن این است که به عنوان ابزاری برای درک کاملتر ادعاهای گنوسی‌های اولیه، به ویژه در شرایط حاکم بر قرن دوم میلادی، مفید است.‏

– توضیح مترجم: واژۀ آپوکریفون به یونانی به معنای نوشتۀ سِرّی است و حالت جمع آن همان کلمۀ آپوکریفا (یعنی نوشتجات سِرّی) می‌باشد.

برگرفته از وب سایت: www.gotquestions.org

ترجمۀ کشیش ورژ باباخانیان

به منظور مطالعۀ بیشتر در مورد گنوستیسیسم یا مکتب گنوسی، به لینک زیر مراجعه فرمایید:

گنوستیسیسم مسیحی چیست؟