کتب برحق متأخر و کتب جعلی- کتاب طوبیا TOBIT

یهودیان و زبان آرامی

کتاب طوبیا به زبان آرامی نوشته شده، این زبان سامی خیلی به زبان عبری نزدیک بوده است.

در حالی که زبان عبری در قوم اسرائیل تا دوران تبعید مرسوم بوده (نحمیا 8: 8)، زبان آرامی خیلی زود به عنوان زبان بین المللی برای تجارت و سیاست مقرر شد و در سرتاسر خاورمیانه معمول و متداول گردید (2پادشاهان 18: 26).

در زمان امپراطوری پارس (539-331 پیش از میلاد) زبان آرامی به عنوان زبان رسمی برای امور اداری در بین النهرین و سوریه و قسمتی از مصر پذیرفته شد و حتی در ایران نیز به این زبان نوشته می شد. ضمناً در همان زمان در فلسطین جای زبان عبری را گرفت.

گسترش تمدن یونانی در ابتدا، تغییری در این اوضاع پدید نیاورد و زبان آرامی مدتها بین توده عظیم مردمی رواج داشت که در سرزمین های وسیعی پراکنده بودند.

پس از تبعید در حالی که عده ای از قوم بنی اسرائیل در حوالی اورشلیم گرد آمده بودند، بسیاری دیگر از یهودیان در بابل و پیرامون آن ماندند. گروههای کوچکتری نیز در مناطق دورتر یعنی در مصر، آشور قدیم و در شمال ایران مسکن گزیدند. در چنین منطقه جغرافیایی بود که کتاب طوبیا قهرمانان خود را قرار داده و به بررسی شخصیت آنها می پردازد.

مقدمه:

کتاب طوبیا روایتی تاریخی نیست بلکه روایتی است آموزنده، تار و پود کتاب با روانی تام در جهت سرمشق ها و درسهایی که نویسنده قصد بیان آن را دارد، به هم تنیده می گردد. در حکمت بین النهرین چنین سبکی وجود دارد. نظر داستان معروف “احیقار” حکیم افسانه ای آشور، در کنار پندها و حکم و گفتارهای اخلاقی در واقع سخنان و قطعاتی بس نغز و دلکش برای تعالیم حکیمانه وجود دارد. طوبیت، پدر طوبیا فردی از قوم بنی اسرائیل است که به سال 722 قبل از میلادی به آشور تبعید گردیده است که او قبلاً بس محترم و معزز بود. به جهت وفاداری به وظایف خویش تحت آزار و شکنجه قرار گرفت. به بدبختی وی این نیز افزوده شد که دیدِ چشمانش را از دست داد. از همان آغاز داستان، به موضوع آزمایش فردی عادل بر می خوریم، یعنی همان موضوعی که در کتاب ایوب بازگو می شود. در حالی که قهرمان کتاب از خداوند طلب مرگ و رهایی از این جهان می کند، صحنه واقعه به اکباتان در ماد کشیده می شود. در آنجا به سارا بر می خوریم که هفت شویش را هر بار در روز عروسی از دست داده است. او نیز از خداوند می خواهد که وی را از رنج این محنت رهایی بخشد. با اجابت همزمان این دو دعا، ماجرا مسیر شخصی به خود می گیرد. طوبیت پسرش را برای دریافت وجهی به ری می فرستد. طوبیا در معیت راهنمایی که کسی جز فرشته رفائیل نبود بدان سو حرکت می نماید. در اکباتان بنا به توصیه رفائیل وی با سارا ازدواج می نماید. در بازگشت دارویی شگفت از بهر پدر می آورد که وی را شفا می بخشد. طوبیت ضمن سر دادن سرود شکرگزاری، اورشلیم، یعنی امید اسرائیلیان پراکنده را تکریم می کند.

کتاب محشون از تعالیم مذهبی است. تار و پود روایات بر چند مضمون بزرگ مذهبی استوار است، بخصوص مضمون عادل نیکوکار که در معرض تجربه و آزمایش قرار گرفته است. نویسنده با روحیه ای سرشار از خوشبینی این مضمون را می پروراند، پس از گذراندن دوران آزمایش که طی آن روحش صیقل می یابد، مضمون دیگر، موضوع دعای مستجاب شده است، دعایی که حاکم بر جریان تاریخ است. مضمون ازدواج نیز منطبق بر پرهیزکاری است که شریعت خدا مقرر می دارد. در این زمینه اخلاقیات  یهود به عهد جدید نزدیک می شود. سپس به مضمون فرشتگان و ارواح پلید بر می خوریم که نبرد بین آنها زمینه اصلی است که مراد از آن بیان زندگانی انسانی است. این نکته را نیز اضافه کنیم که نویسنده به وضوح در صدد تاکید بر برخی ارزشهای اخلاقی است از جمله مفهوم خانواده، احترام به مرگ و دادن صدقات. این نتیجه گیری نه فقط از خصوصیات طوبیت ناشی میشود بلکه از سخنرانی حاوی توصیه ها و سفارشات او به پسرش به هنگام سفرش استنباط می گردد. سبک کتب حکمتی کاملاً در اینجا منعکس است و اخلاقی که پیر سالخورده، به پسرش القاء می نماید، از اخلاقیات انجیل به دور نیست. آنچه درباره امید اخروی در سرود پایانی می سراید، صدای آشنای “پیام تسلی” اشعیا نبی بابهای 60 الی 62 و همچنین کتاب باروخ را به گوش می رساند. یهودیان پراکنده در حالی که دیدگانشان را به سوی اورشلیم، مرکزیت روحانی خود گردانده اند به زندگانی ادامه می دهند که سرانجام این شهر باید کانون سراسر بشریت گردد.

مولف این کتاب با آگاهی تام از روایات عهد پاتریارخها تقلید می نماید و خواهان احیاء همان جو است. بدین ترتیب بازگویی وی از حالت جذابی برخوردار می گردد که ارائه سرمشق ها و دروس اخلاقی را به مراتب سهل تر می سازد. داستان به وسیله سرودها و دعاهای متعدد قطع می شود و به این ترتیب حالتی شاعرانه می یابد. در ضمن هزاران مطلب زیبا و دلکش درباره خانواده در آن وجود دارد. مردمان این جهان خاکی و موجودات ماورای طبیعی چون فرشتگان و دیوها، به شیوه ای بس طبیعی با هم در می آمیزند. در واقع می توان این کتاب را بر سنتی تاریخی استوار نمود، اما هدف سبک آن تابع نظم دیگری است. بسیاری از بخشهای آن به داستان آهیکار که طوبیت عمویش می باشد، وابسته است. محتمل است که زمان تصنیف این کتاب قرن سوم ق.م. باشد. زمینه داستان از پراکندگان یهودی شرق گرفته شده،  اما نگارش آن باید در فلسطین به انجام رسیده باشد. برای این کتاب از دیر باز فقط دو نسخه قدیمی به زبان یونانی در دسترس بود که با یکدگیر متفاوت بودند. اما پس از سال 1952 میلادی، بخش هایی از این کتاب به زبانهای آرامی و عبری در غارهای قمران در حاشیه بحرالمیت کشف گردید.

سه ترجمه و سه سنت

کتاب طوبیا به زبان آرامی نوشته شده ولی هیچ نسخه خطی از این کتاب به این زبان به دست نیامده و ما این کتاب را فقط از روی ترجمه های یونانی و لاتین می شناسیم. این ترجمه ها با یکدیگر تفاوتهایی دارند:

1- نسخه خطی که بیشتر در کلیسای یونان باستان استفاده شده در دو دست نوشته مهم به نام واتیکانوس و الکساندرینوس وجود دارد که مربوط به قرون چهارم و پنجم میلادی می باشند. ضمناً تعداد زیادی دست نوشته جدیدتر از این نسخه به دست آمده برای ارائه به سطح متوسط جامعه تغییراتی به جهت تعلیم و تربیت در آن داده شده است.

2- ترجمه لاتین ولگیت بنا به درخواست دو اسقف به نامهای کروماتیوس و هلیدور از روی نسخه آرامی توسط جروم قدیس در سال 390 میلادی تنظیم شد. این ترجمه گویا با عجله و بر خلاف میل مترجم در شرایط نامساعدی انجام گرفته. این متن بیشتر ما را با عقاید و شخصیت مترجم آشنا می سازد و کمتر به جزئیات اصل نوشته می پردازد.

3- بالاخره نسخه نادرتری جزو کتاب مقدس خطی یونانی قدیم به نام سینائیتیکوس آمده و مربوط به قرن چهارم میلادی است. این نسخه تقریباً عین ترجمه لاتین است که قبل از ولگیت وجود داشته و تا اندازه ای با نسخه اول تفاوت دارد، بدین معنی که طولانی تر بوده و مطالب آن شگفت انگیزتر، با روح تر و به هم پیوسته تر می باشند. متونی از کتاب مقدس که در سالهای گذشته در منطقه قمران کشف شده اکثراً مطالب این نسخه را تایید می کنند. بدین سبب اکنون این نسخه بیشتر مورد توجه بوده چرا که به نسخه اصلی که از بین رفته نزدیک تر می باشد. مترجمین نیز از همین نسخه برای ترجمه خود استفاده می کنند.

سرودهای طوبیت

موضوع فصل سیزدهم کتاب طوبیا و سرود نیایش و سپاسگزاری به درگاه پروردگار است و بلافاصله پس از آخرین آیه این جمله ذکر شده “پایان سرودهای طوبیت” (14: 1). این کتاب کوچک حاوی شش دعاست که مربوط به لحظات مهم داستان می باشد. از همه این دعاها روح و حیات فوران می کند.

دعای طوبیت (3: 2-6) و دعای سارا (3: 11-15) ممکن است در نگاه اول خیلی عجیب به نظر آیند زیرا پیرمرد و دختر جوان آرزوی مرگ دارند. ولی چه کسی در زندگی لحظات یاس و نومیدی نداشته است؟ خوشا به حال کسانی که در این لحظات به سوی خدا روی آورده و راز دل خود را با او در میان می گذارند چنانکه حنا گفت، “جان خود را به حضور خداوند ریخته ام” (1سموئیل 1: 15). ملاحظه می کنیم که هر یک از این دو دعا از سه قسمت تشکیل شده است: قسمت اول مدح و ستایش خدا (3: 2، 3: 11)، قسمت دوم اظهار یاس و ناراحتی “مرا بی سبب ملامت و سرزنش کرده اند” (3: 6)… دیگر نمی توانم این ملامت ها را تحمل کنم.” (3: 13-15) و قسمت سوم استغاثه و التماس “لطف کرده و زندگی مرا بگیر! (3: 6)، اگر نمی خواهی بمیریم با نظر ترحم بر من بنگر” (3: 15).

دعای زن و شوهر (8: 5-8) نیز از سه قسمت تشکیل شده است: قسمت اول در مدح و ستایش خداست (8: 5)، قسمت دوم به یاد آوردن مثبت خدا درباره ازدواج که جای یاس را می گیرد (8: 6) و قسمت سوم درخواست طلب مغفرت و اعتماد و اطمینان به خدا می باشد (8: 7).

دعای رعوئیل (8: 15-17) سرود تشکر و سپاسگزاری است که با تقاضایی سرشار از امید پایان می یابد.

دعای طوبیت (11: 14-15) فریادی از شادی است.

سرود پایانی، شروع این سرود نظیر یک مزمور است (13: 1-8). این سخنانِ سرود، به حمد گفتن خدا و توبه کردن ترغیب می کند و چنین می نماید که این سخنان حتی به بت پرستان خطاب شده. سپس دعا با نبوتی پایان می یابد (13: 9-17) که لحن آن نظیر قسمت سوم کتاب اشعیا و باروخ است (اشعیا 60؛ باروخ 4-5).

البته متوجه خواهید شد کلیه دعاهایی که در کتاب طوبیا آمده اند (به استثنای دعای اول) با عبارت “مقدس باد  خدا” آغاز شده است مثلاً “خدای رحیم مقدس باد” (3: 11) “ای خدای پدران ما! تو مقدس هستی!…” (8: 5) “خدای من! تو مقدسی!…” (8: 5) “خدا مقدس باد!”(11: 14) “مقدس باد خدایی که زنده جاویدان است.” (13: 1)

فرشته رافائیل در افشای هویت خود چنین شروع می کند “خدا را متبارک بخوانید” (12: 6) و با این عبارت پایان می دهد “خدا را بر روی زمین متبارک بخوانید…” (12: 20). بدین ترتیب مشاهده می شود که تمام دعاهایی که در کتاب طوبیا آمده است اعم از اینکه تقاضا، استغاثه، سپاسگزاری و یا توبه باشند، همواره حمد و ستایش به درگاه خداوند است.

برگرفته از کتاب دائرةالمعارف کتاب مقدس