اعتقادنامۀ شورای کلیسایی نیقیه-قسطنطنیه (سال ۳۸۱ میلادی)

اعتقادنامۀ شورای کلیسایی نیقیه-قسطنطنیه (سال ۳۸۱ میلادی)

اعتقادنامه سندی است که در آن اصول اعتقادات کلیسایی به شکلی کلی مطرح می‌شود. اعتقادنامۀ نیقیه نخستین سند در تاریخ کلیساست که در آن اعتقادات مسیحی درج شده است.

کلیسای اولیه از الهیات سیستماتیک برخوردار نبود، یعنی اصول اعتقادی‌اش هنوز مدون و منظم نشده بود، زیرا اولاً اکثر تعالیم آن به شکل شفاهی منتقل شده بود، و ثانیاً کتاب‌مقدس نیز این اصول را به صورت پراکنده ارائه می‌کرد. همچنین نباید از نظر دور داشت که کلیسا در بخش‌های عمده‌ای از سه قرن‌ اول درگیر جفاها و آزارهای شدید بود و مجال این را نمی‌یافت تا اصول اعتقادی خود را به صورت سیستماتیک تدوین کند. مسائل مهمی همچون رابطۀ خدای پدر و پسر او عیسی مسیح، شخصیت و طبیعت روح‌القدس، رابطۀ طبیعت الهی و انسانی مسیح، و نظایر آن هنوز به طور دقیق مشخص نشده بود.

اما قرن چهارم می‌رفت تا فصل جدیدی در تاریخ کلیسا آغاز کند. کنستانتین، امپراتور روم، در سال ۳۱۲ به مسیحیت گروید. پس از مدتی مسیحیت در این امپراتوری رسمیت یافت. جفاها جای خود را به آرامشی نسبی داد. این امر موقعیت را آماده کرد تا کلیسا به امور داخلی خود بپردازد. در چنین وضعیت تثبیت‌شده‌ای بود که کم‌کم برخی از سؤالات اعتقادی، خود را پررنگ‌تر از گذشته نمایان ساختند. مشکل از رابطۀ مسیح با خدای پدر شروع شد.

آریوس، یکی از کشیشان ارشد اسکندریه (مصر) در سال ۳۱۹ میلادی شروع کرد به تعلیم دادن این که پسر خدا وجودی ازلی نبوده و خدای پدر او را از نیستی خلق کرده است. به این ترتیب، مسیح مخلوق خدا است. پسر، ابزاری در دست خدای پدر برای آفریدن عالم هستی بود.

نظرات آریوس طرفدارانی پیدا کرد و چیزی نگذشت که اختلاف نظر میان اسقفان بالا گرفت، طوری که امپراتورْ کنستانتین احساس خطر کرد که مبادا این اختلاف عقیدتی موجب بروز اختلال در امور سیاسی گردد. از این رو، دستور داد تا شورایی متشکل از همۀ اسقفان سراسر جهان تشکیل گردد. این شورا به سال ۳۲۵ میلادی در شهر نیقیه (واقع در ترکیۀ امروزی) برگزار شد. این نخستین شورای بین‌الکلیسایی به شمار می‌رود. در این شورا اعتقاد به تثلیث، الوهیت مسیح و برابری ذات او با پدر به‌عنوان عقیدۀ درست به کرسی نشست و رسمیت یافت. متن این اعتقادنامه بر اساس اعتقادنامه‌ای تنظیم شد که به رسولان نسبت داده می‌شد.

اما مناقشه بر سر الوهیت مسیح کماکان ادامه یافت، زیرا متن اعتقادنامه در این زمینه فاقد صراحت لازم بود. لذا در سال ۳۸۱ میلادی شورای دیگری در شهر قسطنطنیه (استانبول امروزی) تشکیل شد که دومین شورای بین‌الکلیسایی بود. در این شورا اعتقادنامۀ نیقیه بسط داده شد و در آن رابطۀ پسر با پدر و ذات الهی او به‌صراحت تأیید شد. از آن زمان به بعد، این اعتقادنامه ملاک مسیحیت راست‌دین به شمار می‌آید. عنوان درست آن “اعتقادنامۀ نیقیه-قسطنطنیه” می‌باشد که گاه به‌صورت مخفف اعتقادنامۀ نیقیه خوانده می‌شود.

همان‌گونه که مشاهده می‌شود، اعتقادنامۀ نیقیه-قسطنطنیه شامل چهار بند است که با عبارت ”ما ایمان داریم“  آغاز می‌شود. بند اول در بارۀ خدای پدر است. بند دوم که طولانی‌ترین بند اعتقادنامه است، به شخصیت و کار مسیح می‌پردازد. بند سوم نیز در بارۀ الوهیت روح‌القدس و کار او مربوط می‌شود. بند چهارم به چند اعتقاد مهم دیگر می‌پردازد. از ترکیب این اعتقادنامه نتیجه می‌شود که آن اعتقادنامه‌ای است مبتنی بر تثلیث.

عبارت «و از پسر» که در پرانتز () قرار گرفته است، بعد از شورای اول قسطنطنیه به متن اضافه شد و اختلافی را بین کلیسای شرق و غرب سبب شد.
می‌توان گفت که اعتقادنامۀ نیقیه-قسطنطنیه نخستین سند الهیات سیستماتیک مسیحی است.

متن این اعتقادنامه به شرح زیر است:

ما ایمان داریم به یک خدا، پدر قادرمطلق،
آفرینندهٔ آسمان و زمین و همهٔ چیزهای دیدنی و نادیدنی پیدا و ناپیدا.
و ایمان داریم به یک خداوند، عیسای مسیح،
پسر یگانهٔ خدا، مولودِ ازلی از پدر،
نور از نور، خدای حقیقی از خدای حقیقی،
مولود و نه مخلوق، که او را با پدر یک ذات است.
همه چیز به‌واسطهٔ او آفریده شد؛
او به‌خاطر ما آدمیان و برای نجات ما از آسمان نزول کرد،
و به واسطهٔ روح‌القدس از مریم باکره جسم گرفت و انسان شد.
رنج کشیده و مدفون گشت، و روز سوم بر حسب کتب مقدس از مردگان برخاست؛
و به آسمان‌ها صعود کرد و به دست راست پدر نشسته است،
و بار دیگر با جلال می‌آید تا زندگان و مردگان را داوری کند
و سلطنت او را پایانی نخواهد بود.
و ایمان داریم به روح‌القدس، خداوند و بخشندهٔ حیات،
که از پدر (و از پسر) صادر می‌گردد،
و با پدر و با پسر پرستیده می‌شود و جلال می‌یابد،
و به واسطهٔ انبیا سخن گفته است.
و ایمان داریم به یک کلیسایِ جامع و مقدس که کلیسای رسولان است.
و به یک تعمید برای آمرزش گناهان اذعان داریم
و رستاخیز مردگان و حیات عالم آینده را انتظار می‌کشیم.
آمین

منابع این مقاله:
تونی لین، تاریخ تفکر مسیحی، ترجمۀ روبرت آسریان، انتشارات ایلام ۲۰۰۸
مهرداد فاتحی، تثلیث: نگاهی به خدای مسیحیان، انتشارات ایلام، ۲۰۱۱
آرمان رشدی، اعتقادنامۀ نیقیه، وبلاگ شخصی آرمان رشدی (armanroshdi.com)