مقامات مختلف کلیسایی و حیطه خدمتی آنان

در یونانی عهد جدید، «اسقف» و «شیخ / پیر (elder)» دو واژه متفاوت هستند، هرچند از نظر کارکرد کلی بسیار به یکدیگر شباهت دارند.

۱. کشیش/شیخ / پیر (Elder) به زبان یونانی: πρεσβύτερος (پرس‌بوتِروس) است و معنای لغوی آن «مرد مسن‌تر»، «بالغ‌تر» است.
آیه ارجاعی: «و در هر کلیسا برای آنان مشایخ (presbyterous) تعیین کردند…» (اعمال رسولان ۱۴: ۲۳)

۲. اسقف/ناظر (Bishop/Overseer) به زبان یونانی ἐπίσκοπος (اِپیسکوپوس) و معنای لغوی آن «ناظر»، «کسی که توجه و مراقبت می‌کند» و خدمت او نظارت و سرپرستی کلیساها است.
آیه ارجاعی: «… به همه مقدسین… همراه با ناظران (episkopois) و شماسان» (فیلیپیان ۱:۱)

رابطه این دو عنوان در عهد جدید

اگرچه این دو واژه در عهد جدید یکسان نیستند، اما عهد جدید اغلب آن‌ها را برای یک گروه واحد از رهبران کلیسا به‌کار می‌برد.
در اعمال رسولان فصل ۲۰ پولس «مشایخ» (presbyterous) افسس را فرا می‌خواند (آیه ۱۷)، و سپس می‌گوید که روح‌القدس آنان را «ناظران» (episkopous) قرار داده است (آیه ۲۸) و در تیتوس ۱: ۵–۷ پولس به تیتوس می‌گوید «مشایخ» (presbyterous) تعیین کند و بلافاصله شرایط «ناظر» (episkopos) را توضیح می‌دهد، که نشان می‌دهد هر دو به یک مقام اشاره دارند.
نتیجه این که: «شیخ/پیر» به هویت شخص (جایگاه و بلوغ) اما «اسقف/ناظر» به عملکرد آن شخص (وظیفه) اشاره دارد.
نکته مهم:در دوره عهد جدید، «اسقف» به‌معنای مقام بالاتر از مشایخ نبود؛ این برداشت سلسله‌مراتبی بعدها در تاریخ کلیسا شکل گرفت.

ویکر کیست و این عنوان چگونه در کلیسا پدید آمد؟

پاسخ کوتاه اینکه «ویکر» در هیچ جای کتاب‌مقدسی عنوان نشده است.
این واژه یک اصطلاح اداریِ لاتینی است که با نهادینه‌تر شدن ساختار کلیسا به‌وجود آمد.

۱. معنای واژه «ویکر»: این عنوان به زبان لاتین vicarius است و معنای آن «جانشین، نماینده، قائم‌مقام» است و از ریشه vicis به‌معنای «به‌جایِ» گرفته شده. بنابراین، ویکر کسی است که به‌جای شخص دیگری عمل می‌کند، نه یک مقام مستقل کتاب‌مقدسی. هیچ معادل یونانی‌ای برای vicarius به‌عنوان مقام کلیسایی در عهد جدید وجود ندارد.

۲. پیدایش تاریخی این عنوان:

الف) ریشه‌های اداری رومی (قرن‌های ۳–۴ میلادی). واژه vicarius از نظام حکومتی روم می‌آید. vicarius مقامی بود که به نمایندگی از مقام بالاتر عمل می‌کرد مانند جانشینی یک فرماندار ایالتی.
با رشد کلیسا و قانونی‌شدن آن (به‌ویژه پس از کنستانتین در قرن چهارم)، کلیسا از زبان اداری روم استفاده کرد و ساختار خود را تا حدی بر اساس حکومت امپراتوری سامان داد.

ب) نمایندگان اسقف‌ها. با گسترش قلمرو اسقف‌نشین‌ها اسقف نمی‌توانست همه‌جا حضور داشته باشد بنابراین کشیشانی را منصوب می‌کرد تا به‌جای او خدمت کنند. این افراد «ویکر» نامیده شدند که جانشین اسقف محسوب می‌شد.

۳. تحول در مسیحیت غربی (لاتینی). در قرون وسطی نظام کلیسای محلی (پاریش) تغییراتی داشت. اسقف‌ها بر مناطق وسیع (اسقف‌نشین‌ها) نظارت داشتند اما کلیساهای محلی توسط کشیشان اداره می‌شدند و بسیاری از این کشیشان به‌عنوان ویکر یعنی به جانشینی اسقف خدمت می‌کردند. به‌تدریج «ویکر» به معنای کشیش یک کلیسای محلی درآمد، با این تفاوت که مالک ملک کلیسا نبود و تحت اقتدار اسقف خدمت می‌کرد.
این کاربرد در کلیسای کاتولیک روم و کلیسای انگلیکن (کلیسای انگلستان) رایج شد.

۴. «نایب مسیح» (Vicar of Christ)

این کاربردی ویژه و متأخر است که به اسقف روم (پاپ) اطلاق شد. به زبان لاتین Vicarius Christi گفته می‌شود که به معنای «نماینده مسیح» است و حدود قرن پنجم میلادی پدیدار شد.که بیانگر ادعای الاهیاتی و اقتداری است، نه یک عنوان کتاب‌مقدسی. توجه داشته باشید که این عبارت هرگز در عهد جدید نیامده و کاملاً پسارسولی است.

شماس کیست و خدمت او در کلیسا چیست؟

عنوان «شماس» در عهدجدید از واژۀ یونانی «دیاکون»/«دیاکونوس» (diakonos) می‌آید و معنای اصلی‌اش «خادم، پیشخدمت، کسی که برای دیگران کار می‌کند» است؛ یعنی شخصی که آگاهانه خود را برای خدمت فروتنانه در اختیار خدا و قوم خدا می‌گذارد.

۱. معنای واژه شماس در یونانی عهدجدید: ریشه این واژه به یونانی diakonos/diakoneo به معنای خادم یا خدمت کردن است. از همین ریشه، در زبان‌های اروپایی «deacon» و در فارسی «شماس / خادم» آمده است. این واژه در عهدجدید هم برای خدمت عملی و محبت‌آمیز به دیگران به کار می‌رود و هم برای سمت کلیساییِ رسمی. شماس کسی است که برای ادامه دادن خدمت عیسای «خدمتگزار» فراخوانده شده؛ عیسی که پاهای شاگردان را شست و خود را «خادم رنجدیده» ساخت تا بسیاری را عادل گرداند (اشارۀ مستقیم به اشعیا ۵۳).

۲. مسئولیت شماس در عهدجدید: بر اساس عهدجدید، به‌ویژه اعمال رسولان ۶ و اول تیموتائوس ۳: ۸–۱۳، مسئولیت‌های اصلی شماس شامل:

الف) رسیدگی به نیازهای مادی و فقرا : در کلیسای اولیه، «هفت شماس» برای این خدمت منصوب شدند که:
– «خدمت خوراک دادن» به بیوه‌زنان را داشتند تا آنان از خوراک روزانه محروم نمانند اعمال رسولان ۶: ۱–۲.
– این کار به‌خاطر این بود که رسولان بتوانند «خود را وقف دعا و خدمت کلام سازند» اعمال رسولان ۶: ۴.

شماسان شام خداوند را با تدارک نان و شراب آماده می‌کردند؛ یعنی هم در توزیع «خوراکی» به فقرا و هم در توزیع «نان و شراب» به ایمانداران در مراسم شام خداوند مشغول بودند. نتیجه اینکه خدمت شماس، پلی است بین خدمت محبت‌آمیز فیزیکی و مشارکت مقدس روحانی در کلیسا و کمک تا خادمان کلام بتوانند بر موعظه و تعلیم متمرکز باشند.
در اعمال رسولان ۶: ۲–۴ شاهد این امر هستیم که: رسولان اعلام کردند شایسته نیست «برای خوراک دادن به بیوه‌زنان» از خدمت کلام غافل شوند. پس شماسان تعیین شدند تا مسئولیت‌های مادی را بر عهده گیرند و رسولان و بعدها مشایخ و شبانان، خود را وقف دعا و کلام کنند.
امروزه نیز مشایخ و شبانان باید «کلام را موعظه کنند…» و به تعلیم و اصلاح و تشویق بپردازند و خادمان (شماسان) مسئول سایر امور اجرایی، سازمانی، کمک به فقرا، نگهداری، نظم، خزانه‌داری و خدمات دیگر بسته به نیاز کلیسا هستند.
هرچند تمرکز شماس بر خدمت عملی است، ولی همچنین در خدمت کلام خدا سهیم است؛ به‌ویژه اگر عطایای تعلیم، بشارت یا تشویق دارد می‌تواند در هماهنگی با شبانان و مشایخ از آن استفاده کند (نمونه آن استیفان و فیلیپس در کتاب اعمال رسولان است).

۳. شرایط اخلاقی و روحانی شماس: اگرچه کتاب‌مقدس فهرست جزئیِ وظایف روزمره را نداده، اما خصوصیات شماس را کاملاً روشن کرده است. در اول تیموتائوس ۳: ۸–۱۲، شماس باید:

• باوقار و محترم باشد
• صادق و بی‌ریا باشد
• میگسار نباشد و طمع مالی نداشته باشد
• شوهر وفادار یک زن باشد و خانواده خود را به خوبی اداره کند
• پیش از خدمت، «نخست آزموده شود» و اگر بی‌عیب بود، در این مقام خدمت کند
• دربارۀ زنان شماس (یا همسران شماسان)، پولس می‌گوید که باید باوقار، معتدل و مورد اعتماد باشند اول تیموتائوس ۳: ۸–۱۳.

در رومیان ۱۶: ۱–۲ پولس فیبی را «شماس» کلیسا معرفی می‌کند و شواهد تاریخی و شوراهای کلیساییِ نخستین نیز نشان می‌دهد که شماسان زن هم در کلیسا وجود داشته‌اند و در خدمت مشارکت می‌کرده‌اند.