آیا یونس واقعاً توسط نهنگ بلعیده شده بود؟

کتاب یونس داستان پیامبری را بازگو می کند که برای دعوت از اهالی نینوا به توبه فراخوانده شده بود اما به دلیل نافرمانی، توسط نهنگی بلعیده شد و در ساحل از دهان او خارج گشت. بر اساس گفتۀ کتاب مقدس، یونس واقعاً توسط نهنگ (یا ماهی بزرگی) بلعیده شده بود.

گزارش کتاب مقدس دربارۀ داستان یونس به دلیل معجزه آسا بودنش اغلب مورد انتقاد شک گرایان قرار می گیرد. این معجزات شامل موارد زیر می باشند:

• طوفان توسط خدا فرستاده و آرام شد (۱: ۴-۱۶).
• ماهی غول پیکری پس از این که یونس توسط خدمۀ کشتی به دریا انداخته شد او را بلعید (۱: ۱۷).
• یونس به مدت سه روز و سه شب در شکم ماهی زنده ماند و یا این که مرد و دوباره زنده شد؛ بستگی به تفسیر شما از متن دارد (۱: ۱۷).
• سپس ماهی، یونس را در ساحل از دهان خود بیرون انداخت (۲: ۱۰).
• خداوند گیاهی را رویاند تا سایۀ آن یونس را بپوشاند (۴: ۶).
• خداوند کرمی را فرستاد تا ریشه گیاه را بخورد و گیاه خشک شود (۴: ۷).
• سپس خداوند باد سوزانی را فرستاد تا باعث بی تابی یونس شود (۴: ۵).

خدا از ماهی بزرگ یا نهنگ در داستان یونس استفاده کرده تا توجه اهالی نینوا (با توجه به این که آن ها در آن زمان داجون یا خدا-ماهی را می پرستیدند) را جلب کند. داجون یک خدا به شکل ماهی بود که پرستش آن در بین النهرین (میان رودان) و شرق سواحل مدیترانه رواج داشت. نام او چندین بار در کتاب مقدس در ارتباط با فلسطینی ها عنوان شده است (داوران ۱۶: ۲۳-۲۴، اول سموئیل ۵: ۱-۷، اول تواریخ ۱۰: ۸-۱۲). تصاویر داجون در قصرهای نینوا و مناطق اطراف آن دیده می شود. در برخی از موارد، آن را به شکل مردی به تصویر کشیده اند که ظاهر ماهی شکل دارد (مرد-ماهی).

هنری ترامبول (شرق شناس) می گوید: چه اتفاق بهتری از این می توانست برای پیامبر فرستاده شده به نینوا رخ دهد که در برابر چشمان کسانی که به داجون اعتقاد داشتند از دهان ماهی خارج شود؟ چنین رویدادی می توانست به صورت اجتناب ناپذیری ذات بی ثبات ناظران شرقی را برانگیزاند، تا جایی که آن جمعیت آمادۀ پیروی از مظهر جدید خدا-ماهی شوند، و در حالی که یونس برای انجام مأموریت خود به شهری می رفت که خدا-ماهی در مرکز پرستش قرار داشت، داستان ظهور او از دریا را به همگان اعلام نمایند.

برخی از محققان معتقدند که ظاهر یونس یعنی پوست او که به دلیل اسیدهای معدۀ شکم ماهی بسیار سفید شده بود، کمک بزرگی به مأموریت او کرد. داستان می تواند این گونه باشد که اهالی نینوا مردی با پوست، مو و لباس های بسیار سفید را ملاقات کردند، و آن مرد را گروهی همراهی می کردند که شاهد بیرن آمدن او از دهان ماهی بودند. با توجه به ماهیت ماهی وار ورود یونس می توان گفت که توبۀ اهالی نینوا یک فرایند طبیعی بوده است.

غیر از کتاب مقدس، سند تاریخی دیگری مبنی بر بلعیده شدن یونس توسط ماهی وجود ندارد. گرچه اسناد بحث برانگیزی وجود دارند. در قرن سوم پس از میلاد، بروس تاریخ دان و کاهن بابلی دربارۀ یک موجود افسانه ای به نام اونس نوشته که از دریا بیرون می آید تا به بشر حکمت و خرد بدهد. محققان این مرد-ماهی را تصویری از انکی (آ) خدای آب بابل می دانند. نکتۀ شگفت انگیز داستان بروس نام اونس است. بروس در دوران هلنی به زبان یونانی می نوشت. در کلمۀ اونس تنها یک حرف جا به جا شده و این در حالی است که از آن در عهد جدید به زبانی یونانی برای کلمۀ یونس استفاده می شد. پرفسور ترمبول در مورد این جابجایی حروف می گوید، بر اساس کتیبه های آشوری به دلیل همین جابجایی حروف که در این زبان اتفاق می افتد یونس به شکل اونس (یعنی آن چه در کتیبه های آشوری می بینیم) نوشته می شود.

نینوا یک شهر آشوری بود. یعنی بروس دربارۀ ماهی-مردی نوشت که یونس نام داشت و از دریا ظهور کرد تا حکمت الهی را به مردم برساند. این مطلب دقیقاً در هماهنگی با گزارش عبری از یونس است.

بروس ادعا می کند اطلاعاتش متکی بر منابع رسمی بابلی ها است. نینوا در سال 612 قبل از میلاد (سیصد سال پیش از بروس) توسط نبوپلسر پادشاه بابل شکست خورد. کاملاً قابل درک است که موفقیت یونس در نینوا در مطالبی وجود داشته اند که بروس به آن ها دسترسی داشت. اگر چنین باشد، به نظر می آید که یونس یک شخصیت اساطیری و الهی برای مدت بیش از 3 قرن بوده است. آشوری ها او را به داجون (ماهی-خدا) ربط می دادند و بابلی ها که به نظر می رسد او را با آب، خدای خود را پیوند داده بودند.

یونس یک شخص خیالی نیست که نقش یک پیامبر نافرمان بلعیده شده توسط ماهی را بازی کرده باشد. او قسمتی از تاریخ نبوتی اسرائیل بود. یونس در تاریخ اسرائیل به عنوان پیامبری ظاهر شده که موفقیت ارتش یربعام دوم در برابر سوریه را پیشگویی کرد (دوم پادشاهان ۱۴: ۲۵). گفته شده که پسر امتای و اهل جت حافر بود (یونس ۱:۱). یوسفوس این جزئیات را در کتاب خود (تاریخ باستانی یهود) آورده است.

شهر نینوا بعد از 2500 سال گمنامی دوباره کشف شد. امروزه این باور وجود دارد که بزرگ ترین شهر دنیا در دورۀ خودش بوده است. بر اساس نوشتۀ سر اوستن هنری لیارد همان طوری که در یونس ۳:۳ گفته شده، نینوا تا اندازه ای وسیع بوده که پیمودن دور آن سه روز طول می کشیده است. شک گرایان تا پیش از کشف نینوا، وجود چنین شهر بزرگی در دنیای باستان را قبول نمی کردند و حتی برخی از آن ها در کل وجود نینوا را انکار می کردند. کشف مجدد نینوا در سال 1800 میلادی مدرک دیگری برای اثبات صحت کتاب مقدسی است که نام این شهر را 18 مرتبه عنوان می کند و دو کتاب کامل (یونس و ناحوم) را به سرنوشت آن اختصاص داده است.

جالب توجه است که محل کشف نینوا را بدانیم. این شهر در زیر دو تپۀ مجاور شهر موصل عراق پیدا شد. این تپه ها به نام های محلی آن ها که کویونجیک و یونس نبی بود شهرت داشتند.

کتاب مقدس دقیقاً نوع آن جانور دریایی که یونس را بلعید مشخص نکرده است. عبارت عبری به کار رفته برای این جانور به معنی «ماهی بزرگ» است. کلمۀ به کار رفتۀ یونانی برای این جانور در عهد جدید «موجود دریایی» است. تقریباً دو موجود دریایی مدیترانه ای وجود دارند که توانایی بلعیدن کامل یک انسان را دارند. این جانوران نهنگ عنبر (شاه نهنگ) و کوسۀ سفید هستند. هر دو جانور از زمان باستان برای دریانوردان مدیترانه ای شناخته شده اند. هر دو موجود در کتاب تاریخ جانوران ارسطو عنوان شده اند.

شک گرایان، طوری معجزات کتاب یونس را مسخره می کنند که انگار مکانیسم رویداد چنین وقایعی وجود نداشته است. این مشکل آن هاست. ما معتقدیم کسی وجود دارد که قدرت به کار گیری همۀ پدیده های طبیعی را به شکل معجزه آسایی دارد. معتقدیم که او خالق دنیا است. ما معتقدیم که خدا یونس را به نینوا فرستاد تا به آن ها پیام توبه را برساند و در راه، توسط نهنگ یا ماهی بزرگ بلعیده شد.

عیسای مسیح داستان یونس را مانند یک داستان واقعی تاریخی بیان کرد و مصلوب شدن و دوباره زنده شدن خود را به آن تشبیه نمود: «همانطور كه يونس سه شبانه روز در شكم آن ماهی بزرگ ماند، من نيز سه شبانه روز در دل زمين خواهم ماند. در روز داوری، مردم نينوا بر ضد شما قيام كرده، شما را محكوم خواهند نمود، زيرا ايشان با شنيدن موعظهٔ يونس توبه كردند، ولی اكنون كه شخصی بزرگتر از يونس در اينجا ايستاده است، به او گوش نمی‌دهيد» (متی ۱۲: ۴۰-۴۱).

شواهد و مدارک چنان روشن و قطعی هستند که هر یک از مسیحیان می توانند با اطمینان کامل باور کنند که یونس توسط نهنگ بلعیده شد و همۀ شک گرایان قبل از نسبت دادن افسانه به داستان یونس، باید دربارۀ عقیده خودشان تجدید نظر کنند.