کتاب ایوب و مسئلۀ رنج- تأملی شاعرانه و فلسفی در روش خدا

کتاب  ایوب و مسئلۀ رنج- تأملی شاعرانه و فلسفی در روش خدا

کتاب ایوب نخستین کتاب از مجموعۀ کتب عهد عتیق موسوم به کتب «اشعار» یا «حکمت» می باشد که دیگر آثار از این مجموعه عبارتند از: مزامیر، امثال سلیمان، جامعه و غزل عزلهای سلیمان. بسیاری از مباحث حکیمانه در قالب شعر نوشته شده اند.

اساساً این کتاب ها، البته نه همگی آن ها، به عصر طلایی تاریخ یهود اختصاص دارند یعنی دوران حکومت داود و سلیمان، غیر از کتاب ایوب که عموماً به تاریخی پیش از آن نسبت داده می شود و برخی مزامیر که به بعد از این دوران تعلق دارند. البته اکثر مزامیر از آن داود می باشند، همچنان که کتب امثال سلیمان، جامعه و غزل غزلها نیز به سلیمان نسبت داده شده اند. لذا با توجه به این که در کتاب مقدس این پنج کتاب با یکدیگر تشکیل یک مجموعه را می دهند، و از سوی دیگر نیز اکثر آن ها از آثار داود و سلیمان به شمار می روند، سخن بیهوده نگفته ایم اگر آن ها را هر چند با استثناهای موجود، مربوط به دوران داود و سلیمان بدانیم.

اشعار قدیمی یهود به خلاف شعر در زبان ما، فاقد وزن و قافیه بود. این گونه شعر بیشتر شامل تطابق و ترادف عبارات، یا مطالب و اندیشه هایی است که با یک سری کلمات مترادف و یا متضاد به گونه ای با یکدیگر ارتباط دارند، به طوری که مضمون و احساس ناشی از یک سطر در سطر بعدی تکرار و منعکس می شود. گاهی مجموعۀ این کلمات در کنار هم به صورت دو جزئی، یا سه جزئی  یا چهار جزئی تشکیل اشعار دو بیتی، چهار بیتی، شش بیتی یا هشت بیتی را می دهد.

کتاب ایوب در مقام شاهکار ادبی

»ویکتور هوگو» دربارۀ این کتاب اظهار داشت: «شاید بتوان گفت کتاب ایوب بزرگ ترین شاهکار اندیشۀ بشری است».

«تامس کارلایل» نویسندۀ انگلیسی گفته است: «من این کتاب را صرف نظر از تمامی اصول و فرضیه های راجع به آن یکی از برجسته ترین آثاری می نامم که تاکنون نوشته شده اند. سرنوشت انسان و رابطۀ خداوند با او در کرۀ خاکی، اولین و کهن ترین مسئلۀ همیشگی ما است. به عقیدۀ من هیچ مکتوبی، همپایۀ کتاب ایوب یافت نمی شود که چون آن سزاوار و لایق تحسین و ستایش باشد».

منطقۀ جغرافیایی مشروح در کتاب

عقیده بر این است که سرزمین عوص (ایوب 1: 1) در امتداد حاشیۀ مابین فلسطین و عربستان قرار گرفته است. به طوری که از شمال شرقی ادوم به طرف رودخانۀ فرات در منطقه ای واقع بر مسیر جادۀ کاروان، مابین بابل و مصر گسترش یافته است.

بخش مشخصۀ سرزمین عوص که به استناد احادیث، خانۀ ایوب خوانده شده است و منطقه ای در بخش شرقی دریای جلیل بود و به خاطر خاک حاصل خیز محصولاتش شهرت داشت. «حوران» نامیده می شد. این منطقه زمانی آباد ومملو از سکنه بود، ولی امروزه مجموعه ای است مشمتل بر ویرانه های سیصد شهر.

شخصیت ایوب

ترجمۀ یونانی عهد عتیق، مرسوم به «اسپتواجنت» یا «ترجمۀ هفتاد» در ضمیمه ای، در ذیل شرح مربوط به احادیث تاریخی، ایوب را با «یوباب» که دومین پادشاه ادوم بود یکی می داند (پیدایش 36: 33). اسامی و اماکن نام برده شده در کتاب ایوب گویای این است که زمان و اوضاع و احوال موجود به ذریّت عیسو اشاره دارند.  چنان چه این گفته صحت داشته باشد و «حوران» نیز محل خانۀ ایوب بوده باشد این مطلب دلالت بر آن دارد که پادشاهان پیشین ادوم احتمالاً هر چند گاهی از ارتفاعات کوهستانی شمال ادوم به جلگه های حاصل خیزتر حوران کوچ کرده اند. فضای حاکم بر کتاب حاکی از دوران های نسبتاً خیلی قدیم است، و به نظر می رسد که مربوط به اقوام و طوایفی از نسل ابراهیم باشد که در امتداد حاشیۀ شمالی عربستان به سر برده و از نظر زمانی هم زمان با اقامت اسرائیل در مصر بوده اند.

مؤلف کتاب

احادیث سنتی یهود، موسی را به عنوان نگارندۀ این کتاب معرفی می کنند. در دورانی که موسی در بیابان مدیان بسر برده (خروج 2: 15) جایی که در سر حدّ سرزمین ادومیان قرار داشت به راحتی می توانست شرح داستان ایوب را از زبان فرزندان او بشنود. و یا حتی احتمال دارد ایوب خود در قید حیات بود و احتمالاً شخصاً ماجرا را برای موسی تعریف کرده و شرحی از خانوادۀ خودش در اختیار او قرار داده باشد. با توجه به این که ایوب از نسل ابراهیم بود بدیهی است که موسی به او با دید کسی که در جریان مکاشفۀ الهی قرار گرفته نگاه کرده باشد. برخی دانشمندان معاصر با تکیه بر تحقیقاتشان تاریخ کتاب ایوب را بین 600 الی 400 قبل از میلاد می دانند.

ماهیت کتاب

با توجه به این که مضمون شعر گونۀ کتاب بر اساس رخدادی تاریخی که جنبۀ واقعیت داشته استوار است، بی مناسبت نیست اگر این کتاب را «یک منظومۀ تاریخی» بنامیم. ایوب بزرگترین و نامدارترین شخصیت شناخته شدۀ سرزمین خود در دنیای آن روز بود. او به یکباره در یک روز در نتیجۀ شرایط طاقت فرسای روزگار به مصیبت سختی گرفتار شد. رمه های انبوه شتران او به دست گروهی از دزدان کلدانی به غارت رفت و خادمین رمه بان او به دست آن ها به قتل رسیدند. در همان هنگام گله های گاو به دست عده ای از چپاول گران «سابیان» به تاراج رفت و گلۀ چوپانان نیز کشته شدند، هم زمان با این اتفاقات هفت هزار رأس از گوسفندان او به همراه چوپانشان در گردبادی مهیب به هلاکت رسیدند. علاوه بر این، در همان اوضاع و احوال، خانوادۀ او مشتمل بر ده فرزند پسر و دختر در یک طوفان شدید جان خود را از دست دادند. چندی نگذشت که خود ایوب نیز به دردناک ترین و فجیع ترین بیماری دنیای آن روز مبتلا گردید.

اخبار این وقایع در سرزمین های دور و نزدیک منتشر شد و گفتگو پیرامون ابعاد این مصیبت به مدت چندین ماه در همه جا محور اصلی صحبت های مردم را تشکیل می داد (ایوب 7: 3). برخی  در این خصوص اقدام به نوشتن عقاید خود کردند (ایوب 13: 26). کتاب ایوب در برگیرندۀ مسایلی است که ایوب، دوستانش و خدا در مورد آن سخن گفته یا آن ها را به رشتۀ تحریر در آورده اند. همگی این مردان باید از شخصیت های برجسته بوده باشند. بعضی از عبارت و سخنان، مهم و اساسی می باشند و هر چند به جا و به مورد به کار برده شده اند، لذا تا اندازه ای پیچیده و مبهم می باشند.

موضوع کتاب

موضوع کتاب عبارت است از مسئلۀ رنج بشری. از ابتدای تاریخ، نابرابری ها و بی عدالتی های زندگی، انسان را مشوش و مضطرب کرده مسایلی از این قبیل که: چگونه ممکن است خدای خوب و مهربان، دنیایی این چنین ساخته باشد دنیایی که مملو از رنج و زحمت است و ظاهراً بسیاری از این مشقات نیز متوجه آنانی است که این زحمات به هیچ وجه سزوار آن ها نیست.

به نظر نمی رسد که ما در عصر حاضر این مسئله را بهتر از آنانی که در ایام ایوب زندگی می کردند درک کرده باشیم. ما متولد می شویم بدون این که دخالتی در تولد خود داشته باشیم. همین طور که رشد می کنیم چشمانمان به حقایق جهان گشوده و متوجه اطراف می شویم و با سؤال بزرگ تری روبرو می شویم که: هدف از زندگی چیست؟ و وقتی پای به سنین بالاتری می گذاریم و بیش از پیش از نابرابری ها و بی عدالتی های جهان آگاه می شویم، سؤال ما جنبۀ عمیق تری به خود می گیرد که: چگونه ممکن است خداوند نیکو چنین دنیای شرارت باری ساخته باشد؟

هر چند ما این مشکل را بهتر از مردم زمان ایوب درک نکنیم اما امروزه دلایل بیشتری برای قانع کردن ما وجود دارند. چرا که خود خداوند بر زمین نزول نمود و در شخصیت عیسی مسیح، همدرد و شریک زحمات ما گردید. شرح حال عیسی مسیح، عادل ترین و نیکوترین فرد در جهان و کسی که صاحب بزگ ترین غم و رنج جهان بود، نمونه ای از همدردی خدا با خلقت خود می باشد. گرچه قادر به درک مفهوم زحمات نباشیم اما نباید در ایمان به این که همه چیز برای خیریت در کار می باشد مشکلی داشته باشیم. و آن گاه که همه چیز رو به خوشی نهاد، نباید از شکرگزاری و ستایش خداوند  به خاطر زندگی خوبی که به ما بخشیده است و باز ایستیم.

برگرفته از کتاب راهنمای کتاب مقدس از انتشارات شورای کلیسایی 222