چه ابزاری برای تفسیر کتاب مقدس مورد نیاز است؟

البته برای اینکه شخص بتواند به گونه ای تخصصی کتاب مقدس را تفسیر کند می باید به زبان هایی که کتاب مقدس نوشته شده است (عبری و یونانی)، تسلط کامل داشته و از فرهنگ یهودی و یونانی آن زمان آگاهی داشته باشد. علاوه بر این، باید از کتاب های کمکی دیگری از قبیل دستور زبان، لغت نامه ها، آیه یابها، فرهنگها و نظایر آن استفاده نماید.

اما برای اینکه بتوانید با کمترین کمک، تاویل کلام را به خوبی انجام دهید، احتیاج به ابزاری مناسب دارید. چهار وسیله بسیار مهم عبارتند از: فرهنگ لغات کتاب مقدس (Dictionory)،کتاب راهنما (Handbook)، یک ترجمه خوب (Translation) و یک تفسیر معتبر (Commentary). البته ابزار دیگری نیز وجود دارند ولی موارد ذکر شده ضروری می باشد و همان طور که قبلاً گفته شده شصت و شش کتابِ مقدس در اصل به سه زبان مختلف نوشته شده اند: عبری (اکثر قسمت های عهد عتیق)، آرامی (نصف کتاب دانیال نبی و دو قسمت از عزرا) و یونانی (همه قسمت های عهد جدید). با توجه به اینکه اکثر افرادی که کتاب مقدس را مطالعه می کنند با این سه زبان آشنایی ندارند، اهمیت یک ترجمه خوب، به عنوان مثال، ابزاری برای مطالعه و تقسیر دقیق کتاب مقدس آشکار می گردد.

باید به این نکته توجه داشت که ترجمه در واقع نوعی تفسیر است. بنابراین زمانی که به علت آشنا نبودن با زبانهای اصلی کتاب مقدس، از یک ترجمه استفاده می کنید، ناخواسته نظر مترجم یا مترجمین را درباره معانی متن اصلی عبری یا یونانی می پذیرید و یا مورد استفاده قرار می دهید. آگاهی از ترجمه های گوناگون و علم ترجمه ضروری است و می بایست از ترجمه های مختلف استفاده شود.

برای مثال به نمونه ای که در رساله 1قرنتیان 7: 36 وجود دارد توجه کنید:

ترجمه KJ: لکن هر گاه کسی گمان برد که با باکره خود ناشایستگی می کند .

ترجمه NIV: اگر کسی فکر می کند با باکره ای که نامزد اوست رفتاری ناشایست دارد .

ترجمه KJ کاملاً تحت الفظی است. اما در این قسمت کمی گیج کننده است. چرا که لفظ نامزد را حذف کرده در نتیجه رابطه بین “کسی” و “باکره خود” مبهم و دو پهلو است.

فن ترجمه

یک مترجم با دو انتخاب روبرو است: انتخاب متن یونانی و انتخاب سبک ترجمه کلمات (زبان شناختی)

مساله متن یونانی

اولین موضوعی که باید مورد توجه مترجم باشد این است که متن عبری یا یونانی که مورد استفاده اوست تا حد امکان به متن اصلی (نسخه دست نوشته اولیه) نزدیک باشد. آیا این متن واقعاً همان چیزی است که نویسنده مزامیر نوشته است؟ آیا اینها همان کلمات مرقس و پولس هستند؟ به عبارت دیگر او باید مطمئن باشد که واقعاً کلمات خود نویسنده مزامیر و یا مرقس و پولس را ترجمه می کند. اگر چه جزئیات مشکلات مربوط به متن عهد عتیق با عهد جدید متفاوت است ولی نکات اصلی که باید مورد توجه قرار گیرند، یکسان می باشند:

• نسخه دست نوشته اولیه (Manuscript) موجود نیست.
• آن چیزی که در حال حاضر موجود است هزاران نسخه است که به وسیله دست از روی نسخه های قدیمی در طول 1400 سال تهیه شده است.
• اگر چه نسخه های قدیمی بسیاری از عهد عتیق و عهد جدید باقی مانده اند، بسیار شبیه یکدیگر می باشند اما نسخه های قدیمی با نسخه ها یا ترجمه های متاخرتر (جدیدتر) تفاوتهایی دارند. در واقع اگر چه حدود پنج هزار نسخه دست نوشته از تمام یا قسمتهایی از عهد جدید در دست است اما هیچ کدام از آنها کاملاً شبیه یکدیگر نمی باشند و اختلافات جزئی در نسخه برداری در میان آنها به چشم می خورد. البته باید به این نکته توجه داشت که این اختلافات جزئی هیچ لطمه ای به اصول تعلیمی کتاب مقدس نمی زند.

بنابراین، مشکل این است که باید تمام نسخه های موجود با یکدیگر مقایسه شوند و تعیین گردد که کدام نسخه به دست نوشته اولیه نزدیک تر است. اگر چه این امر کاری مشکل و طاقت فرسا است. اما مترجم از این مسائل مایوس نمی گردد زیرا می داند چگونه باید کار نقادی و ارزیابی متن (Textual criticism) را انجام دهد.

هدف ما این نیست که درباره نقادی متن به طور مفصل سخن بگوییم، بلکه می خواهیم اطلاعاتی را در این باره در اختیار شما قرار دهیم تا بدانید که چرا مترجم یا مفسر کتاب مقدس می باید چنین کاری را انجام دهد (برای اطلاعات بیشتر می توانید به مقاله نقد کتاب مقدس رجوع کنید) . برای این منظور لازم است که سه نکته را مد نظر داشته باشید :

• نقادی متن، علمی است که با دقت فراوان انجام می گیرد. مترجمین برای انتخاب متن عبری یا یونانی دو عامل را در نظر می گیرند: شواهد خارجی (خصوصیت و کیفیت نسخه های دست نوشته) و شواهد داخلی (انواع اشتباهات صورت گرفته به وسیله نسخه برداران).

شواهد خارجی:

شواهد خارجی مربوط به کیفیت و قدمت نسخه های دست نوشته می گردد. در ارتباط با عهد عتیق موضوع انتخاب بین نسخه های دست نوشته عبری، که جدیدترین آنها مربوط به نسخه های قرون وسطی است، و نسخه های دست نوشته ترجمه یونانی (سپتواجنت The Septuagint) که بسیار جدیدتر است، صحیح تر از نسخه های سپتواجنت می باشند. در ارتباط با عهد جدید بهترین نسخه های موجود، نسخه هایی است که در مصر کشف شده اند.

شواهد داخلی :

این شواهد مربوط به نسخه برداران می گردد . زمانی که مترجمین یا انتخاب بین دو یا تعداد بیشتری نسخه روبرو می شوند، باید تشخیص دهند که کدام نسخه صحیح تر است. بدین منظور سعی می کنند اشتباهات و خطاهای نسخه برداران را بیابند. معمولاً آن نسخه ای که پدید آمدن تغییر شکل را در نسخه دیگری به نحوی نشان دهد، به نسخه اصل نزدیک تر تلقی می گردد. البته برای یک مترجم مهم است که از سبک ادبی لغات بکار برده شده توسط نویسنده کتاب آگاهی داشته باشد، چون این دو عامل نیز در انتخاب متن صحیح کمک می نمایند.

برای روشن شدن بیشتر مطالب به مثال زیر توجه کنید:

1قرنتیان 11: 24 در ترجمه KJ و NIV به صورت زیر آمده است.

KJ “و شکر نموده پاره کرده و گفت: بگیرید و بخورید، این است بدن من …”

NIV “و بعد از شکرگزاری، آن را پاره کرد و گفت: این است بدن من ….”

در ترجمه KJ عبارت “بگیرید بخورید” وجود دارد ولی در ترجمه NIV دیده نمی شود . علت این است که احتمالاً عبارت فوق در نسخه های دست نویس جدیدتر بر اساس متی 26: 26 اضافه شده و علت آن هم شاید استفاده و تکرار زیاد این عبارت در مراسم عشاء ربانی بوده است.

معمولاً چند عامل در پدید آمدن تغییر و فاصله گرفتن از متن اصلی موثر بوده است: بی دقتی، دخالت دادن تعبیر نسخه بردار و میل به تطبیق متن یا آیه با کاربردهای معمول و شناخته شده آن.

• اگر چه نقادی متن یک علم است، اما جزو علوم دقیقه نیست. زیرا عوامل متغیر انسانی بسیاری در آن دخیل است. اما می توان اطمینان داشت کتاب مقدسی که در اختیار ما است به طور قابل ملاحظه ای با نسخه اصلی آن مطابقت دارد و اختلافات موجود، بسیار جزئی بوده و از نظر عقیدتی و تعلیمی فاقد هر گونه اهمیت و ارزشی هستند.

به عنوان مثال می توانیم به 1قرنتیان 13: 3 اشاره کنیم. در این آیه چنین آمده: “… و بدن خود را بسپارم تا سوخته شود…”. در یونانی، کلمه ای که “سوخته شود” ترجمه شده ، لغت “Kauthesomai” به معنی “تا فخر کنیم” است. بنابراین آیه به این صورت خوانده می شود “… و بدن خود را بسپارم تا فخر کنم…” . امروزه در بعضی از ترجمه های انگلیسی، کلمه اول و در بعضی دیگر، کلمه دوم ترجمه شده است. در این مورد به هیچ وجه نمی توان حدس زد که در متن اصلی، پولس کدام کلمه را بکار برده است. اما همان طور که مشخص است این گونه اختلافات، هیچ گونه تاثیری بر تعالیم مهم کتاب مقدس ندارند.

بنابراین مترجم کتاب مقدس با توجه به نسخه های متعدد یونانی، یکی از این نسخ را انتخاب کرده و به ترجمه می پردازد. البته نقادان متن در همه موارد نمی توانند با اطمینان بگویند کدام نسخه کاملاً شبیه متن اصلی است. اما تعداد نسخ دست نویس عهد جدید به قدری زیاد است که می توان یقین داشت که هیچ نکته ای از مطالب آن از قلم نیافتاده است و یکی از نسخ موجود، دقیقا شبیه متن اصلی است.

از میان ترجمه های انگلیسی، ترجمه ای که بیش از همه مورد استفاده است، ترجمه King James می باشد که درسال 1611 میلادی به دستور جیمز، پادشاه وقت انگلستان صورت گرفت. نسخه یونانی که برای این ترجمه استفاده شده، بر اساس نسخ یونانی متاخرتر (جدیدتر) تهیه شده بود که خطاهای هزار سال نسخه برداری را همراه خود داشت. البته هیچ یک از این خطاها به مسائل تعلیمی و عقاید اساسی مربوط نمی شوند اما درهر حال تفاوت هایی را در متن پدید آوردند. به همین جهت بهتر است از ترجمه های جدیدتر انگلیسی بیشتر از KJV استفاده کرد. اما چگونگی انتخاب یکی از این ترجمه های جدید نیز خود موضوعی است که باید درباره آن سخن گفت.

مساله زبان

همان طورکه دیدیم مترجم باید ابتدا نسخه ای را انتخاب کند که به متن اصلی نزدیک تر باشد و سپس باید تصمیم بگیرد که می خواهد متن فوق را چگونه ترجمه کند. برای اینکه با نظریه های مختلف ترجمه آشنا شوید، لازم است که ابتدا به توضیح چند اصطلاح فنی بپردازیم:

زبان مبدا (Original Language): منظور زبانی است که متن اصلی به آن زبان نوشته شده است. در مورد کتاب مقدس، مقصود زبان های عبری، آرامی و یونانی است.

زبان مقصد (Receptor Language): منظور زبانی است که متن اصلی باید به آن زبان ترجمه گردد.

فاصله تاریخی (Historical Distance): منظور تفاوتهایی است که در لغات، گرامر، اصطلاحات، مفاهیم، فرهنگ و تاریخ، زمان نوشته شدن متن، با زمان ترجمه آن وجود دارد.

نظریه های ترجمه: به هنگام ترجمه کتاب مقدس از زبان مبدا به زبان مقصد، مترجم می باید به مساله فاصله تاریخی توجه نماید و تصمیم بگیرد که در ترجمه خود این فاصله را چگونه می خواهد پر نماید. به عبارتی دیگر، اندیشه ها و کلمات قدیمی را تا چه حد به اندیشه ها و کلمات جدید تبدیل کند و تا چه حد به همان حالت قدیمی باقی گذارد. برای مثال آیا می خواهد میزان های اندازه گیری قدیم را به اصطلاحات جدید تبدیل کند (مثلاً متر به جای ذراع)؟ آیا اینکه به همان صورت بکار ببرد و اجازه دهد خود خواننده این ارتباط را برقرار نماید؟ آیا می توان “بوسه مقدسانه” را در فرهنگ هایی که بوسیدن پذیرفته شده نیست به “دست دادن محبتانه مسیحی” ترجمه کرد؟ چنین تصمیم و انتخابی، مترجم را به سوی انتخاب یکی از تئوری های ترجمه هدایت می کند. این تئوری ها عبارتند از:

ترجمه تحت الفظی: در این شیوه، مترجم می کوشد متن اصلی را تا حد امکان بدون تغییر، به صورتی که برای خوانندگان قابل درک باشد به زبان گیرنده، ترجمه کند. در این شیوه فاصله تاریخی، محفوظ باقی می ماند.

ترجمه آزاد: در این شیوه، مترجم سعی می کند که کلمات، اصطلاحات و اندیشه های زبان اصلی را با کلمات، اصطلاحات و اندیشه های جدید بیان نماید. در این نوع ترجمه هدف آن است که تا حد امکان فاصله تاریخی حذف شود. بنابراین مترجم تلاشی در جهت بکارگیری کلمات زبان اصلی نمی نماید.

ترجمه معادل پویا (Dynamic Equivalent): در این شیوه، مترجم می کوشد متن اصلی را دقیقاً حفظ کند. او فاصله تاریخی را در مورد مسائل تاریخی و واقعی حفظ می کند اما مسائل مربوط به کاربرد کلمات، دستور زبان و سبک نگارش را به سبک متداول امروز در زبان مقصد ترجمه می کند.

نمونه ترجمه آزاد: برای مثال Clarence Jordan در Cottonpatch Version نامه پولس به رومیان را به نامه پولس به واشینگتن ترجمه کرد!

طرح زیر شیوه ترجمه تعدادی از معروف ترین ترجمه های کتاب مقدس به زبان انگلیسی را نشان می دهد .

آزاد                                        معادل پویا                            تحت الفظی

KJV,RSV,NASB                        NIV,VNB,NAB,JB,NEB              TEV,LB,Philips

بهترین شیوه ترجمه، معادلِ پویا است. ترجمه تحت الفظی نیز به عنوان دومین مرجع ، اغلب مفید است و به شما کمک می کند تا بفهمید در زبان عبری یا یونانی واقعاً کلمه ای که بکار رفته است به چه معنا است. ترجمه آزاد نیز می تواند مفید باشد و فکر شما را درباره معانی احتمالی متن به فعالیت وا می دارد. اما بهترین ترجمه برای مطالعه، ترجمه معادلِ پویا است.

در زبان فارسی، ترجمه قدیمی در ردیف ترجمه های تحت الفظی قرار دارد و ترجمه تفسیری نیز، ترجمه ای آزاد است. مشکل اصلی در ترجمه های تحت الفظی این است که فاصله تاریخی را در موارد نامناسب، یعنی در کلمات و دستور زبان نیز حفظ می کند. به عبارت دیگر مترجم، کلمات، اصطلاحات و سبک بیانی را بکار می برد که در زبان مقصد به هیج وجه متداول نیست. مثلاً فرض کنید White House را به فارسی “سفید خانه” ترجمه کنیم!

مشکل دومی که در ترجمه های تحت الفظی وجود دارد این است که اغلب در جایی که در زبان مبدا (عبری یا یونانی) معنی جمله واضح و آشکار است در زبان مقصد جمله مبهم و دو پهلو می گردد. برای مثال 2قرنتیان 5: 16 را در نظر بگیرید: “بنابراین، ما بعد از این هیچکس را به حسب جسم نمی شناسیم، بلکه هرگاه مسیح را بر حسب جسم شناخته بودیم، الان دیگر او را نمی شناسیم” . عبارت یونانی Kata Sarka ، در فارسی به طور تحت الفظی “(شناختن) به حسب جسم” ترجمه شده است. اما “به حسب جسم” به چه معنایی است؟ آیا به شخصی بر می گردد که عمل شناختن را انجام می دهد و به معنای “از دیدگاه دنیایی” است؟ در ترجمه فارسی معنای این جمله مبهم است اما در یونانی کاملاً روشن می باشد بنابراین در ترجمه جدید فارسی (مژده برای عصر جدید) همانند NIV، این گونه ترجمه شده است: “دیگر ما درباره هیچکس از روی معیارهای انسانی قضاوت نمی کنیم، اگر چه زمانی ما چنین قضاوتی درباره مسیح داشتیم، ولی دیگر چنین قضاوتی نداریم”.

از طرف دیگر، مشکلی که در ترجمه های آزاد مخصوصاً به منظور تعلیم، وجود دارد این است که مترجم بیش از حد، مطالب را امروزی کرده است. علاوه بر این چنین ترجمه ای بیشتر به کتاب تفسیر نزدیک می گردد. به عنوان نمونه به 1قرنتیان 11: 10 توجه کنید. در ترجمه قدیمی اینچنین آمده است: ” از این جهت زن می باید عزتی بر سر داشته باشد به سبب فرشتگان”.

ترجمه تفسیری: پس زن باید سر خود را بپوشاند تا نشان بدهد که تحت اختیار شوهرش است و این واقعیتی است که حتی فرشتگان به آن توجه دارند و به خاطرش شادند.

چند مورد زیر به بهترین صورت نشان می دهند که یک ترجمه به چه روشی با مشکل فاصله تاریخی برخورد کرده است.

• وزن ها ، مقادیر و پول ها: آیا یک ترجمه از همان اصطلاحات عبری یا یونانی (از قبیل: ایفه ، حومر ، ذراع …) استفاده کرده است و یا سعی نموده که معادل امروزی آن را بکار برد؟ آیا یک ترجمه پویا می باید از واحدهایی چون کیلوگرم ، لیتر و … استفاده کند؟

مشکل وقتی جدی تر می شود که این واقعه ها به منظور مقایسه و کسب یک نتیجه شگفت انگیز بکار می رود به عنوان مثال به متی 18: 24-28 یا اشعیا 5: 10 توجه کنید.

• زیبا سازی: تقریباً در همه زبانها کلمه های مطلوب و نیکویی برای بیان موضوع یا کلمه نامطلوب، از قبیل مسائل جنسی وجود دارد. برای مثال در 2سموئیل 13: 14 در ترجمه قدیمی چنین آمده: “بر او زور آور شده او را مجبور ساخت و با او خوابید”. در صورتی که در ترجمه جدید اینطور آمده “به زور به او تجاوز کرد”.
• لغات: زمانی که صحبت از ترجمه می شود، بسیاری آن را یک کار ساده می انگارند، یعنی پیدا کردن لغتی که دقیقاً به معنای کلمه ای باشد که در متن اصلی (عبری یا یونانی) بکار رفته است. اما پیدا کردن واژه مناسب، کار بسیار سختی است چراکه بسیاری از لغات دارای معانی ضمنی هستند و یا دارای چند معنا می باشند. این امر هم درباره لغات زبان مبدا و هم کلمه های زبان مقصد صادق است. به عنوان نمونه لغات یونانی “Sarx” که پولس بکار می برد و در فارسی “جسم” و در انگلیسی “Flesh” ترجمه شده است، دارای معانی متفاوتی است. در NIV که یک ترجمه معادل پویا است، در هر جایی که این اصطلاح در مقابله با روح بکار رفته، آن را “طبیعت گناه آلود” ترجمه کرده (غلاطیان 5: 17) اما در رومیان 1: 3 که اشاره به نسل داوودی مسیح می کند به “انسان بودن ، انسانی” ترجمه کرده و هنگامی که منظور بدن فیزیکی است آن را “بدن” و یا در مورد 1قرنتیان 5: 16 “دیدگاه دنیایی” ترجمه کرده است. در صورتی که در ترجمه تحت الفظی تمام این موارد همان “جسم” ترجمه شده است. این یکی از دلایلی است که نشان می دهد چرا ترجمه معادل بر ترجمه تحت اللفظی برتری دارد .
• گرامر و نحوه بیان

اگر چه گرامر زبانهای مختلف با یکدیگر شباهت دارند ولی دراری تفاوتهایی نیز می باشند و مخصوصاً این تفاوتها وقتی فاصله زمانی زیاد است، بیشتر می گردد. برای مثال اگر توجه کرده باشد در کتاب پیدایش بسیاری از جملات و حتی بابها با حرف “و” آغاز شده است. در صورتی که در گرامر امروزی این چنین نیست. در واقع تعداد زیادی از جملات عهد عتیق به این صورت است. حتی در جملاتی که از نظر منطقی هیچ ارتباطی یا جمله قبلی خود ندارد. به عنوان نمونه شش کتاب در عهد عتیق (کتابهای یوشع ، داوران ، اول سموئیل ، عزرا ،روت و استر) با حرف “و” آغاز شده اند. اکنون محققین دستور زبان عبری کشف کرده اند که “و” در ابتدای یک جمله در زبان عبری معادل بکار بردن حرف بزرگ در ابتدای جملات انگلیسی است. بنابراین نباید در همه جا “و” ترجمه شود.

مثال دیگر تفاوت نحوه کاربرد ضمایر اضافی (ملکی) در زبان یونانی، زبان انگلیسی یا فارسی است. برای مثال به عبرانیان 1: 3 دقت کنید، در ترجمه قدیمی فارسی این طور آمده: “به کلمه قوت خود” که در ترجمه KJ نیز “The Word of his power” ترجمه شده است. هر دو جمله مبهم است و علت آن این است که سعی کرده اند ساختار جمله یونانی را حفظ کنند. در صورتی که کاملاً مشخص است جمله حالت ملکی دارد، به همین دلیل در NIV به گونه ای صحیح “به وسیله کلام قدرتمند خود” ترجمه شده است.

برگرفته از کتاب دائره المعارف کتاب مقدس