نقد و بررسی کتاب یک چاه و دو چشمه از تفت تا وینچستر: نوشتۀ اسقف حسن دهقانی تفتی

نقد و بررسی کتاب یک چاه و دو چشمه از تفت تا وینچستر: نوشتۀ اسقف حسن دهقانی تفتی

نقد ادبی و سنجش سخن به ویژه نقد و بررسی کتاب کار آسانی نیست. با توجه به این که در ادبیات مسیحی ایران تا کنون به آن توجه نشده، چرا که جامعۀ مسیحی ایران هنوز در زمینۀ کتاب و کتاب خوانی نتوانسته مخاطبین خود را پیدا کند، تیراژ کتاب ها نشان از این وضعیت دردناک دارد و از طرفی، همواره یک بی تابی و ناشکیبایی در نقد و بررسی کتاب های مسیحی اعم از الاهیات، تاریخ و هنر وجود دارد که این امر را تا حدودی مشکل کرده است. در ادبیات معاصر ایران، داستان نویسی جایگاه والا و مشخصی برای خود دارد و همچنین فراز و نشیب های فراوانی را نیز طی نموده است. نسلی قوی از نویسندگان بزرگ در تاریخ ادبیات معاصر اثرهای بزرگی از خود خلق نمودند و نسل دنباله رو آن ها نیز، در قلمرو داستان نویسی بلند، تجربه های مفید و گاه هم ناموفق داشته اند.

انتشار داستان یک چاه و دو چشمه تجربه ای خاص و نوینی است درعرصۀ داستان نویسی بلند و نگاه تازه ای دارد به انسان، مبارزه و آرمان گرایی در غالب یک داستان بلند، با ساختاری قوی و صمیمی. داستان با زندگی شخصی آغاز می شود که از یک روستای فقیر واقع در یزد ایران به دنیا می آید و زندگی او با یک انتخاب شروع می شود و سپس با سال ها رنج و مبارزه تداوم می یابد و سرانجام به یک شهر دیگری به نام وینچستر ادامه می یابد. این کتاب ما را از روستای تفت و جاده های یزد عبور می دهد و به شهر زیبای اصفهان می کشاند که در آن جا شخصیت اصلی داستان، سالیان زیادی را گذرانده. در این سرگذشت که سراسر آن کشش و جاذبه است، اصیل ترین و مأنوس ترین قصه ها را به یاد می آورد، روایتی است از ایمان و حدیثی است از فداکاری و بخشش.

در این کتاب نه تنها با عواطف و احساسات رقیق شاعری عاشق روبرو هستیم، بلکه در همه جا عمق اندیشۀ ناب مسیحی را باز می یابیم که هم مؤمن است و هم عصیان گر ، و هم مضطرب است و هم آرام، در عین زخمی بودن بخشش نیز به همراه دارد. نویسنده تسلط خاصی بر شخصیت های داستان دارد و با ذهنی جستجو گر آن ها را دنبال می کند. گویی که سال ها با آن ها زندگی کرده است.

دهقانی ادبیات را می شناسد با ابزارهای داستان نویسی و رمان آشنایی دارد. شخصیت پردازی برای او فقط تنها در غالب تصویر نیست چرا که خود او شخصیت اصلی و واقعی داستان است و همۀ آن چه را که نقل کرده است حوادث زندگی گذشته اوست که او تمام آن ها را بطور واقعی لمس و تجربه نموده است.

یک چاه و دو چشمه، یک انتخاب را به ما نشان می دهد نه یک تغییر مذهب را، چرا که نویسنده در ابتدای مقدمۀ کتاب چنین می نویسد:

“… باز گو نکردن داستان زندگی من، نه تراژدی ملی است و نه خطری جهت جامعۀ بشری، پس چرا می نویسم؟ در دوران زندگی خود، نه کار خارق العاده ای انجام داده و نه اثر مهمی از خویش به یادگار گذارده ام. اما می دانم که در مقایسه با همقطاران و هم پایه های خود، حیاتی نسبتا  متفاوت و غیرعادی داشته ام، در نظر اکثر هم میهنانی که با من آشنائی عمیق نداشته و از حال درونم آگاه نبوده اند، پرورش اولیه، معتقدات دینی، کار و فعالیت و بالآخره نوع زندگانی ام بسیار عجیب و غیر عادی جلوه کرده است،به تصوّرآنان شخصی بوده ام که از اصل و ریشه وکسان خود بریده و به مردمی که با ایشان تعلقی نداشته پیوسته ام، آئین و رسوم آباء و اجدادی خود را رها کرده و هوّیت دیگران را به عاریت گرفته ام، خود، اذعان دارم که روی همرفته سرگذشتی داشته ام غیر عادی و به نوع خود، تا حدی نادر، ولی این را هم یقین دارم که نه فقط هویّت و اصالت خود را از دست نداده ام، بلکه دارای هویتی شده ام بسیار عمیق تر، وسیع تر و سالم تر، به عبارت دیگر نه فقط هویت خود را نباخته ام، بلکه آن را به نحو احسن ساخته و پرداخته ام، به طوری که خودم را شخصیتی می بینم شاد، هم آهنگ با واقعیّات حیات، خشنود و راضی….”. دهقانی توانسته با تصویر سازی از موقعیت و حادثه های مختلف، با استفاده از شیوۀ اعجاز در داستان نویسی، خواننده را به یک انتخاب سوق دهد، انتخابی که ریشه در تغییر مذهب ندارد، و همچنان به گم شدن هویت ختم نمی شود بلکه سرانجام انسان را، به هویّت تازه ای می رساند که شناسنامۀ آن، به مسیح تعلق دارد و نویسنده در قسمت پایانی کتاب، این هویّت را برای خواننده، چنین بیان می کند. “….روی هم رفته سرگذشتی است بی سابقه و عجیب، از دشواری ها و نشیب و فراز ها، از اشک ها و شادی های آن آگاه شدید، گاهی مانند مزمور نویس ناله کرده ام که من در زمین غریب هستم و نزد برادرانم اجنبی شده ام و نزد پسران مادر خود غریب، ولی سرانجام به این نتیجه رسیده ام که از این به بعد غریب و اجنبی نیستید بلکه هم وطن مقدسین هستید و از اهل خانۀ خدا، آیا هویّت باخته شده ام یا هویّت ساخته؟ شک ندارم که با گذشت از پستی و بلندی ها و تحمل مشکلا ت زندگی و ادامه به ایمان، نه فقط هویّت خود را نباخته ام بلکه دارای هویّتی غنی تر، آزاد تر و متعال تر شده ام که انجیل آن را زندگی فرزندان خدا نامیده است، به آن کسانی که او را قبول کردند قدرت داد تا فرزندان خدا گردند. چه هویتی متعالی تر از این؟ هویّتی که مسیحیت آن را خلقت تازه می داند …اگر کسی در مسیح باشد خلقت تازه ایست، چیز های کهنه در گذشت اینک همه چیز تازه شده…”.

 کتاب یک چشمه و دو چاه از تفت تا وینچستر در چها صد و هفتاد و هفت صفحه، از انتشارات سهراب کتابی است خواندنی و قابل تعمق. نمونه ای است از جنگ نیکوی انسان ها، برای استقرار ملکوت مسیح و هم چنین ایستادن برای ادامۀ یک انتخاب و سرانجام پذیرش تمام رنج و دردها. چرا که یقین می دانیم دردهای زمان حاضر نسبت به آن جلالی که در ما ظاهر می شود ، هیچ است.

مطالعۀ این رمان را به همۀ دوست داران هنر و ادب فارسی و به ویژه به مسیحیان ایرانی توصیه می کنیم.

نوشتۀ استاد علی خیراندیش