منابع و اصول اسلام شیعه (قسمت سوم: شهادت حسین و تعزیه)

منابع و اصول اسلام شیعه (قسمت سوم: شهادت حسین و تعزیه)

بارها گفته شده که چهره‌ اصلی و نمادین تشیع نه پیامبر اسلام، بلکه نوه‌اش حسین است. این موضوع به‌ویژه در مورد تأثیر مرگ حسین بر رشد شاخه‌ شیعه از اسلام صدق می‌کند. در واقع این رویداد، نیروی محرکه‌ای برای شکل‌گیری تشیع بود.

پس از مرگ علی، پسرش حسن خود را خلیفه اعلام کرد، اما بعدها با شرطی با معاویه، حاکم اموی، توافق کرد که از خلافت کناره‌گیری کند؛ مشروط بر اینکه خلافت پس از مرگ معاویه به او بازگردد. اما حسن پیش از معاویه درگذشت و معاویه پسر بی‌دین خود، یزید را به‌عنوان جانشین خود معرفی کرد. پس از آن، حسین، برادر کوچک‌تر، توسط مسلمانان کوفه در عراق ترغیب شد تا قیامی برپا کند. او با گروهی اندک از مدینه به سوی کوفه حرکت کرد تا به هسته‌ جامعه‌ای که بعدها شیعه شد بپیوندد. این گروه کوچک، که تعدادشان کمی بیش از هفتاد نفر بود، در کربلا متوقف شد و در دهم محرم، نخستین ماه تقویم اسلامی، بی‌رحمانه قتل‌عام شدند.

نبرد کربلا در نگاه دینداری شیعه، هم‌پایه‌ نبرد بدر در تاریخ دینی مسلمانان است؛ شهیدان آن همچون شهیدان بدر، مورد لطف و عنایت خدا قرار گرفته‌اند. (ایوب، رنج رستگاری‌بخش در اسلام، ص. ۱۲۴)

اگرچه مرگ حسین ممکن است نتیجه‌ طبیعی یک شورش سیاسی ناپخته به‌نظر برسد، شیعیان آن را به شهادتی دردناک و آگاهانه تبدیل کرده‌اند. آنان معتقدند که حسین کاملاً آگاه بود که چه سرنوشتی در انتظار اوست، اما با پذیرفتن این رنج‌ها، می‌خواست الگویی برای پیروانش باشد تا آنان نیز با تحمل سختی‌ها، در راه ایمان پاک شوند.

«سقوط حسین، شخصیتی نه‌چندان برجسته، شیعیان را چنان به هیجان می‌آورد که گویی در شور و مستی فرو رفته‌اند.» (لامنس، اسلام: باورها و نهادها، ص. ۱۴۴)

یکی از نویسندگان شیعه می‌نویسد:

در مورد حسین، بررسی دقیق وقایع کربلا به‌طور کامل نشان می‌دهد که از همان آغاز، او در پی ایجاد انقلابی کامل در آگاهی دینی مسلمانان بود. تمامی اعمال او نشان می‌دهد که آگاه بود پیروزی‌ای که از راه قدرت نظامی به‌دست آید، زودگذر است، زیرا نیرویی قوی‌تر می‌تواند آن را نابود کند. اما پیروزی‌ای که از راه رنج و فداکاری حاصل شود، همیشگی است و اثرات ماندگاری بر آگاهی انسان می‌گذارد. (جعفری، ریشه‌ها و توسعه اولیه اسلام شیعی، ص. ۲۰۲)

رستگاری از طریق رنج یکی از اصول مهم در اسلام شیعی شده است، با این تفاوت که برخلاف مسیحیت که در آن، نجات از طریق کفاره‌ نیابتی (رنج کشیدن مسیح برای دیگران) حاصل می‌شود، در تشیع، هر فرد باید خود از طریق تحمل سختی‌ها در راه ایمان و به‌تبعیت از حسین، رستگار شود. رنج‌های دیگر امامان، چه پیش از حسین و چه پس از او، تنها در پرتوی رنج‌های حسین معنا می‌یابند. حتی رنج‌های پیامبر اسلام نیز، در نگاه شیعی، نمادی از رنج‌های حسین است.

رنج و مصیبت‌های آنان در وجود یک نفر، شهید مظلوم، امام حسین، پسر علی بن ابی‌طالب، متمرکز شده است. در واقع، تمام رنج‌های پیش از او تنها مقدمه‌ای بر رنج‌های اوست؛ آخرین پرده در نمایشی طولانی از مصیبت. او خاتم شهیدان و پیشوای آنان است. هر رنج و شهادتی پس از او، تنها نوعی مشارکت در شهادت او به‌شمار می‌رود. (ایوب، رنج رستگاری‌بخش در اسلام، ص. ۲۷)

اگرچه مفهوم شیعیِ رستگاری از طریق رنج پرهیزکارانه با آموزه‌ نجات از طریق رنج مسیح در مسیحیت تفاوت‌های زیادی دارد (زیرا در مسیحیت، اتحاد با مسیح موجب نجات می‌شود، اما در تشیع باید از حسین تقلید کرد)، اما این مفهوم، نوعی نزدیکی معنایی میان تشیع و انجیل ایجاد می‌کند. این نزدیکی به‌ویژه در مراسم تعزیه (به معنای «تسلی») که در روز دهم محرم برگزار می‌شود، بیشتر به چشم می‌آید.

این مراسم در آیین‌های محرم به اوج می‌رسد؛ جایی که تراژدی حسین با احساساتی شدید بازسازی می‌شود. در اینجا، بیش از هر جای دیگری در اسلام سنی، مسلمان شیعه با راز رنج مواجه می‌شود و با مفاهیمی سروکار دارد که مسلمان سنی معمولی کمتر به آن‌ها توجه می‌کند. (کرَگ، ندای مناره، ص. ۱۳۲)

مراسم تعزیه معمولاً دو جنبه‌ اصلی دارد: یکی مجالس تعزیه که نمایش مصائب کربلاست و دیگر، رژه‌ تابوت‌نماها برای یادبود شهدای کربلا. این مراسم دوم در بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی در میان اهل سنت نیز رواج یافته است (از جمله در میان اهل سنت در دوربان، آفریقای جنوبی، که با وجود مخالفت علمای سنتی، هنوز هم رایج است). با این حال، برای شیعیان، مراسم محرم شاید مهم‌ترین مناسک مذهبی سالانه‌ آنان باشد.

افزون بر این، زیارت قبر حسین در کربلا (که به آن «زیارت» گفته می‌شود)، برای شیعیان، اگر نگوییم برتر از، دست‌کم هم‌پایه‌ حج به مکه تلقی می‌شود. چنان‌که عبدالقادر گیلانی برای برخی از اهل تصوف جای پیامبر را گرفته، حسین نیز به همین ترتیب به برجسته‌ترین چهره در ایمان و پرستش شیعیان تبدیل شده است.

منبع مقاله:
https://answering-islam.org/Gilchrist/Vol1/9b.html