منابع و اصول اسلام شیعه (قسمت دوم: علی و آموزۀ دوازده امام)

منابع و اصول اسلام شیعه (قسمت دوم: علی و آموزۀ دوازده امام)

شیعیان یقین دارند علی، پسرعمو و داماد محمد، جانشین منصوب او و نخستین امام است. آن‌ها به چندین مورد اشاره می‌کنند که در آن‌ها محمد علی را نمایندهٔ خود برگزید: در نبردهای بدر، خیبر و تبوک به‌عنوان پرچمدار و در سفر حج آخر به‌عنوان نمایندهٔ رسمی. همچنین، محمد علی را مأمور کرد احکام سورهٔ توبه، به‌ویژه فرمان منع مشرکان عرب از حج را اعلام کند [سوره توبه آیه ۲۸]. علی در شیعه، پاپ اعظم اسلام و نخستین از دوازده امام الهی است.

تمام بنای معنوی شیعه بر ولایت (محبت و وفاداری) به علی استوار است و ولایت او تنها معیار ایمان راستین معرفی می‌شود (ساتشی‌دینا، مهدویت در اسلام، ص. ۶). عنوان “امیرالمؤمنین” برای شیعه فقط شایستهٔ علی است؛ سه جنگ و مأموریت حج آخر دلایل مهم اثبات جانشینی علی‌اند، اما مهم‌ترین دلیل واقعهٔ غدیر خم است.

در بازگشت از آخرین حج، محمد علی را در غدیر خم در حضور مسلمانان به‌عنوان جانشین معرفی کرد. این واقعه تا امروز یکی از اعیاد بزرگ شیعیان است و روزی است که حق علی برای خلافت به‌طور عمومی اعلام شد (نصر، اسلام شیعی، ص. ۶۸). محمد علی را به مقام ولایت امت و رهبری عمومی منصوب کرد. اهل سنت این روایت را تاریخی نمی‌دانند و باور ندارند محمد جانشینی تعیین کرده باشد؛ آن‌ها به انتصاب ابوبکر به امامت جماعت اشاره کرده و ابوبکر را نخستین خلیفه می‌دانند.

نگاه شیعه به واقعهٔ غدیر در نقل‌قولی از یک نویسندهٔ شیعه آمده است: در توقف غدیر، محمد که پایان عمرش را نزدیک می‌دانست، حضور جمع را غنیمت شمرد تا علی را رهبر معرفی کند و آیهٔ معروف کامل شدن دین را خواند؛ نشانهٔ روشن تعیین علی به‌عنوان جانشین به خواست خدا (حسین، «اسلام شیعی»، دنیای مسلمان، جلد ۳۱، ص. ۱۸۵).

اهل سنت معتقد بودند خلیفه باید با انتخاب جامعهٔ مسلمانان تعیین شود (علی نیز پس از کشته شدن عثمان چنین انتخاب شد)، اما شیعه می‌گوید انتخاب امام فقط از خداست و این مقام در علی و فرزندان اوست. امامان معصوم‌اند و برخوردار از نور و هدایت الهی.

ابن خلدون می‌گوید: واژهٔ «شیعه» به معنای پیروان است و در فقه و کلام، به طرفداران علی و فرزندانش اطلاق می‌شود. آنان اتفاق دارند که امامت عادی نیست و نمی‌تواند به مردم واگذار شود، بلکه رکن اساسی دین و اساس اسلام است. تصور بی‌توجهی محمد در این موضوع جایز نیست؛ پیامبر باید امام را تعیین کند و امام باید معصوم باشد. علی همان کسی بود که محمد منصوب کرد (دونالدسون، «عقیدهٔ شیعه دربارهٔ امامت»، دنیای مسلمان، جلد ۲۱، ص. ۱۴).

امام وحی نبوی دریافت نمی‌کند اما از لطف الهی برای تفسیر درست وحی و هدایت جامعه برخوردار است. امام، مانند پیامبر، از لطف ویژهٔ خدا معصوم است تا حجت برای مردم باشد (ساتشی‌دینا، مهدویت در اسلام، ص. ۲۰).

مفهوم امام در شیعه تا جایی پیش رفت که هر امام، خلیفهٔ خدا بر زمین و دارای معرفت کامل نسبت به دین و تفسیر واقعی قرآن است.

اصل دوم امامت که توسط جعفر صادق تبیین شد، اصل علم بود؛ امام علمی الهام‌شده دارد که فقط به امام بعدی منتقل می‌شود و منبع مقتدر دانش دینی است. بدون هدایت او، کسی در مسیر درست نمی‌ماند. این علم هم ظاهر و هم باطن قرآن را شامل می‌شود (جعفری، ریشه‌ها و توسعه اولیه اسلام شیعی، ص. ۲۹۱).

پس از علی، امامان بلافصل به ترتیب: حسن، حسین، علی (زین‌العابدین)، محمد باقر و جعفر صادق بودند. جعفر صادق بنیان‌گذار واقعی شیعه به‌شکل فعلی است. پیش از او، امام باید رهبری معنوی و زمامداری دنیوی را با هم داشته باشد و برای حکومت قیام کند. لذا خلفای اموی و عباسی امامان را رقیب سیاسی خطرناک دانسته و در قتل آنان کوشیدند. حسین علیه یزید کشته شد و دیگر امامان هم غالباً به قتل رسیدند.

جعفر صادق تعلیم داد که دین و سیاست می‌توانند جدا باشند و شیعیان می‌توانند فقط به‌عنوان رهبر معنوی از امام تبعیت کنند، حتی اگر او قدرت سیاسی نداشته باشد. بنابراین، مشکل دیرینهٔ شیعه دربارهٔ پذیرش رهبری بدون قدرت سیاسی حل شد. طبق تفسیر جعفر صادق، اگر شرایط مناسب نباشد، لازم نیست امام قدرت سیاسی یا ادعای خلافت داشته باشد. (جعفری، ریشه‌ها و توسعه اولیه اسلام شیعی، ص. ۲۸۲).

با این حال، خلفای عباسی همچنان نسبت به امامان بدگمان بودند و گفته می‌شود جعفر صادق و پنج امام بعدی (موسی کاظم، علی رضا، محمد تقی، علی نقی و حسن عسگری) همگی مسموم و کشته شدند. تنها امام دوازدهم، محمد بن حسن (مهدی)، جان سالم برده و وارد غیبت کبری شده است. شیعیان یقین دارند او هنوز جهان را هدایت می‌کند و روزی در زمان مناسب ظهور کرده و زمام امور اسلام را به‌دست می‌گیرد. با ظهور او، دورهٔ دوازده امام پایان می‌پذیرد.

فرقه‌های مختلف در شیعه ایجاد شده‌اند (زیدیه که به زید وفادار ماندند، اسماعیلیه که تا اسماعیل بن جعفر امامان را قبول دارند)، اما اصل امامت و تطورات آن اساس اندیشه و باور شیعه را شکل می‌دهد.

منبع مقاله: https://answering-islam.org/Gilchrist/Vol1/9b.html