شراب در دوران کتاب مقدس: قسمت اول- شراب در دنیای باستان

شراب در دوران کتاب مقدس: قسمت اول- شراب در دنیای باستان

یوحنا ۲: ۱۱ «و این ابتدای معجزاتی است که عیسی در قانای جلیل صادر گشت و جلال خود را ظاهر کرد و شاگردانش به او ایمان آوردند».

شراب در دنیای باستان:

در روزگار باستان، تولید انگور، چه در جهت مصارف خوراکی و چه برای تولید نوشیدنی ها، بخش مهمی از صنعت زراعت سواحل مدیترانه ای را در بر می گرفت. ذکر تاکستان، انگور تازه، کشمش و شراب، بارها در عهد عتیق و عهد جدید آمده است.

موضوع شراب در عهد عتیق، بحث های بسیاری را برانگیخته است زیرا مردم نمی دانند که شراب در گذشته و امروزه چه مورد استفاده هایی داشته و دارد. فهرستی از پرسش های معمولی که در این زمینه مطرح است، از این قرار می باشد:

(۱) وقتی که عهد جدید از واژۀ «شراب» (یونانی اُیُنس) استفاده می کند، آیا این شراب همیشه مثل شراب های امروزی الکلی بوده است یا نه؟

(۲) شراب مستی آور دوران باستان چطور با شراب های گوناگون امروزی قابل مقایسه است؟

(۳) آیا عیسی شراب تخمیر شده و مستی آور (یعنی الکلی) می نوشید؟ (تخمیر، فرآیندی بیوشیمیایی است که طی آن مخمر، ترکیب شیمیایی شکرهای موجود در آب انگور را می شکند و آن ها را به الکل تبدیل می کند. بدین ترتیب، آب انگور، مستی آور می شود).

بدون تردید، اگر ادعا کنیم که هر جا در کتاب مقدس سخنی از شراب رفته است، در واقع منظور، آب انگور است، نادرست و ناپذیرفتنی است. زیرا خود کتاب مقدس در بسیاری جاها از زیان ها و خطرهای شراب سخن رانده است (برای مثال، امثال ۲۰: ۱؛ ۲۳: ۳۱؛ افسسیان ۵: ۱۸؛ تیطس ۲: ۳؛ اول پطرس ۴: ۳). ولی اگر ادعا کنیم که تمام شراب های کتاب مقدس الکلی بوده است، نیز اغراق کرده ایم. کسانی که می گویند شراب های کتاب مقدس همگی الکلی بوده اند؛ دلیل می آورند که در آن زمان یخچال وجود نداشته است و هیچ امکاناتی مهیا نبوده که از وقوع پدیدۀ تخمیر در شراب، جلوگیری شود. چون هوای سواحل مدیترانه گرم بوده است، شراب به طور طبیعی بی درنگ تخمیر می شده است. ولی این دیدگاه، شواهد تاریخی بسیاری را نادیده می گیرد. نویسندگان دوران باستان، از جمله پلینی (تاریخ طبیعی ۱۴. ۱۱. ۸۳) و کُلوملا (شرحی بر زراعت ۲۹، ۱۱) به طور مفصل نحوۀ تولید شراب غیر الکلی، که آیکُولس («همیشه شیرین») نام داشته است، را شرح داده اند.

پلینی و کلوملا (و برخی دیگر) می گویند، آب انگور تازه، داخل قدح های بزرگ ریخته و با آب سرد نگهداری می شدند تا زمانی که دمای هوای بیرون به اندازه ای سرد می شد که می توانستند قدح ها را بیرون آورند. این روش که برای شیرین و تازه نگاه داشتن آب انگور به کار می رفت، تا یک سال آب انگور را از تخمیر حفظ می کرد و در سرزمین اسرائیل معمول بود (ر.ک. به تثنیه ۸: ۷؛ ۱۱: ۱۱-۱۲؛ مزامیر ۶۵: ۹-۱۳).

مردم دنیای باستان، بیشتر «شراب شیرین» را ترجیح می دادند زیرا مانند دنیای امروز گزینه های زیادی برای انتخاب نوشیدنی خود نداشتند. شراب تخمیر شده به اندازۀ آب انگور شیرین نیست زیرا شکرهای آن تخمیر شده و درجۀ شیرینی آن را پایین آورده است؛ به همین علت، روش های مختلفی مرسوم بود که طی آن تلاش می کردند تا آب انگور را تازه و شیرین و از تخمیر در امان نگاه دارند.

یکی از معمول ترین روش های حفظ آب انگور از تخمیر، برای مدتی طولانی، این بود که دو سوم آب آن را می جوشانیدند و آن را در کوزه های گلی بزرگ یا مشک میش و بز نگاهداری می کردند. به خاطر درجۀ بالای شکری که در نوشیدنی بود، پدیدۀ تخمیر برای مدتی طولانی متوقف می شد (کلوملا، ۱۲. ۱۹. ۱-۶؛ ۲۰. ۱-۸؛ پلینی، ۱۴. ۱۱. ۸۰). سپس برای مصرف عصارۀ انگور، دوباره به آن آب اضافه می کردند تا درجۀ الکل آن را پایین آورند یا بنا به تعداد نفرات مصرف کننده یا مناسبت استفاده از شراب، مقدار آن را افزایش دهند.

طبق گفتۀ نویسندگان یونانی و رومی، نوشیدنی هایی که از انگور درست می شدند، به نسبت های مختلفی با یکدیگر مخلوط می شدند. طبق گفتۀ هومر (اُدیسه، بخش ششم، ۲۰۸ و در ادامه) بیست پیمانه آب با یک پیمانه شراب نام برده است. به طور کلی بیشتر وقت ها سه پیمانه آب را با یک پیمانه شراب مخلوط می کرده اند. نسبت سه به یک هم در اثر هسیود، شاعر یونانی (کارها و روزها، ۵۹۶) و هم در تلمود یهود (سبت ۷۷ الف؛ ب. پساخیم ۱۰۸ ب) آمده است.

در مراسم اجتماعی و مذهبی یهودیان دوران کتاب مقدس، لازم بود شراب مخلوط یا رقیق می شد، به ویژه اگر تخمیر شده بود. تلمود (اثری یهودی که سنت ها و قوانین مذهبی یهود را از سال ۲۰۰ ق.م. تا ۲۰۰ م. شرح می دهد) بارها دربارۀ این موضوع سخن گفته است. برخی از معلمان یهودی اصرار داشتند که یک پیمانه شراب تخمیرشده (یعنی حاوی الکل) ناگزیر باید حداقل با سه پیمانه آب مخلوط می شد زیرا در غیر این صورت، شراب، مبارک نمی بود و شخصی که آن را می نوشید ناپاک یا از نظر روحانی فاسد می گشت.

عبارت جالبی که در مکاشفه آمده است که به «خمر غضب خدا» اشاره می کند و می گوید که این خمر «بی غش» (یعنی، به همۀ نیروی خود) می باشد (مکاشفه ۱۴: ۱۰؛ ارمیا ۲۵: ۱۵). علت کاربرد این است که خوانندگان به طور طبیعی می دانستند نوشیدنی هایی که از انگور گرفته می شدند باید با آب مخلوط شوند (ر.ک. به یوحنا ۲: ۳).