بررسی عهدعتیق- کتاب پیدایش GENESIS

در متن عبری اولین عبارتی که آیه اول کتاب با آن آغاز می گردد، Bereshit (در ابتدا) است که عنوان عبری کتاب نیز می باشد(معمولاً در زمان قدیم، نام کتاب از کلمه اول یا دوم متن گرفته می شد). عنوان انگلیسی کتاب Genesis از کلمه یونانی”geneseos” ریشه گرفته که در ترجمه یونانی(سِپتواِجِنت) نیز در دو قسمت 2: 4 و 5: 1 به چشم می خورد. با توجه به متن، این کلمه را “تولد”، “شجره نامه” یا”تاریخ آغازها” می توان معنی کرد. از آنجا که این کتاب، “کتاب آغازها” است در هر دو  متن عبری و انگلیسی عنوان کتاب، مضمون و محتوای آن را توضیح می دهد.

زمینه:

باب های 1 الی 38 کتاب نسبت به سایر منابع مطالب زیادی راجع به شیوه زندگی و فرهنگ بین النهرین قدیم به ما می آموزد. در آن زمان موضوعاتی مانند خلقت، شجره نامه، طوفان نوح، جغرافیا و تهیه نقشه، شیوه های ساختمانی، مهاجرت مردم، خرید و فروش زمین، سنن، تشریفات و مراسم قانونی و دامپروری همراه با بسیاری موضوعات دیگر مورد توجه مردم بین النهرین قرار داشت. همچنین زندگی افراد، خانواده و قبایل نیز که در 38 باب اول پیدایش می خوانیم مورد توجه بوده است. ظاهراً نویسنده، اولین مکان زندگی انسان یعنی عدن را نقطه ای در ارام نهرین یا در نزدیکی آن تعیین کرده است. برج بابل در آنجا ساخته شد، ابراهیم در آنجا به دنیا آمد، اسحق از میان زنان آن منطقه همسری برای خود انتخاب کرد و یعقوب نیز به مدت بیست سال در آنجا زندگی کرد. اگر چه پاتریاخ ها ساکن فلسطین بودند ولی سرزمین آبا و اجدادی ایشان ارام نهرین بوده است.

قدیمی ترین اثر ادبی باقیمانده که به بابهای 1 الی 38 کتاب پیدایش شبیه است مربوط به ارام نهرین می باشد. داستان Enuma elish که مربوط به ارتقاء مردوک به عنوان بُتِ برتر در معابد بابل است (اگر چه افسانه ای و منطبق با اعتقادات چند خدایی است) از بعضی جهات با شرح خلقت در باب اول کتاب پیدایش شباهت دارد. لیست تاریخی پادشاهان سومر با اسامی موجود در باب 5 کتاب پیدایش بسیار شباهت دارد. کتیبه یازدهم گیلگمِش(Gilgamesh) از نظر طرح داستان با روایت طوفان نوح که در بابهای 6 الی 8 سفر پیدایش مکتوب است مطابقت دارد. بسیاری از اتفاقات موجود در بابهای 1 الی 8 نیز با حوادث ذکر شده در حماسه اتره خسیس(Atrahasis) شباهت دارد و در واقع طرح اصلی خلقت-یاغی گری و طوفان را به شیوه مشابه کتاب مقدس به تصویر می کشد. الواح سفالی که به تازگی در منطقه قدیمی(2500-2300 ق.م.) البا (Elba) واقع در شمال سوریه (Tell Merdikh) به دست آمده نیز با محتویات کتاب پیدایش از بعضی جهات مشابه است.

دو مدرک مهم دیگر نیز ثابت می کنند که در بابهای ا الی 38 کتاب پیدایش تصویری از فرهنگ و شرایط بین النهرین دیده می شود. از مکتوبات ماری (Mari) که مربوط به زمان پاتریاخ ها است متوجه می شویم که اسامی پاتریاخ ها (مخصوصاً ابرام، یعقوب و ایوب) در آن  زمان نام های رایجی بوده اند. علاوه بر این مکتوباتِ ماری، امکان و آزادی مسافرت بین نواحی مختلف دنیای اموری ها که پاتریاخ ها در آن زمان زندگی می کردند را ثابت می کند. الواح نوزی (Nuzi) که به چند قرن بعد از آن مربوط می گردد، سنتهای زمان پاتریاخ ها را که تا چند قرن همچنان پایدار ماند روشن می سازد. در این آثار تاریخی باقی مانده، به سنت وارث شدن غلام یا خادم خانه در صورت نداشتن فرزند (15: 1-4)، ازدواج با کنیز خانه در صورت نازا بودن همسر (6: 2-4)، سرزنش عمل بیرون کردن کنیز خانه و پسرش(21: 10-11)، دادن اختیارات به پسر ارشد به صورت شفاهی و مطابق قوانین خاور نزدیک مانند وصیت در بستر مرگ (27: 1-4 و 22-23 و 33) و سایر سنن قانونی و پیمان های اجتماعی بین النهرین اشاره شده است.

اگر چه باب های 1 الی 38 زمینه و شرایط فرهنگی-اجتماعی بین النهرین را نشان می دهد، باب های 39 الی 50 تأثیر و نفوذ مصری ها را به شکل غیر مستقیم منعکس می سازد. نمونه هایی از این تأثیرات عبارتند از: کشت و پرورش انگور مصری (40: 9-11)، مناطق ساحلی (باب 41)، مصر به عنوان منبع تهیه نانِ کنعان (باب 42)، کنعان به عنوان مصرف کننده محصولات گوناگون مصر (باب 43)، مذهب و سنن اجتماعی مصر (پایان باب های 43 و 46)، تشریفات حکومتی مصریان (باب 47)، مراسم دفن مردگان (باب 50) و کلمات و نام های مصری که در این باب ها استفاده شده است. قدیمی ترین اثر ادبی باقی مانده از مصر”افسانه دو برادر” است که به داستان یوسف و همسر فوطیفار شباهت دارد (باب 39). زندگی نامه های مصری (مثل داستان سینوهه و گزارش ونامون Wenamun) و بعضی از اسطوره های تاریخی نیز با این حقایق شباهت دارند.

نویسنده و تاریخ نگارش:

از زمان های قبل یهودیان و مسیحیان، موسی را نویسنده پنج کتاب عهد عتیق می دانستند. این کتب به نام توارت (به معنی 5 کتاب) شناخته شده و مطابق سنت یهود به عنوان 5 کتاب شریعت موسی نامیده می شوند. کتاب مقدس نیز موسی را نویسنده پیدایش معرفی می کند. در کتاب اعمال رسولان (15: 1) مراسم ختنه که در باب 17 پیدایش به آن اشاره شده به عنوان آئین موسی معرفی شده است. به هر حال با گذشت زمان در ویرایش های بعدی تغییراتی در آن ایجاد گردیده است (14: 4؛ 36: 31 و 47: 11). به نظر می رسد دوره ای که موسی در آن می زیسته تا حد زیادی با مطالب موجود در کتاب اول پادشاهان انطباق داشته باشد. با این حساب سال چهارم سلطنت سلیمان مصادف با چهار صد و هشتادمین سال خروج بنی اسرائیل از مصر بوده است (1پادشاهان 6: 1). از آنجا که سلطنت سلیمان مربوط به سال 966 ق.م. است، بنابراین تاریخ خروج قوم اسرائیل سال 1446 ق.م. بوده است (با این فرض که رقم 480 در کتاب 1پادشاهان 6: 1 تحت الفظلی به کار رفته باشد؛ به معرفی کتاب داوران قسمت زمینه آن رجوع کنید) مناسب ترین زمان برای نوشته شدن پنج کتاب شریعت توسط موسی در سالهای سرگردانی قوم بنی اسرائیل در بیابان است که از سال 1446 تا 1406 ق.م. به طول انجامید.

در دو قرن اخیر بعضی محققین ادعا کرده اند که در تورات به چهار منبع اصلی دست یافته اند. اسناد ارائه شده، از تاریخ نگارش کتاب بین قرن دهم تا قرن پنجم ق.م. دفاع می کند. این چهار منبع عبارتند از J (به علت یهوه، Jahweh/ یهوه نام شخصی خدا در عهد عتیق)، E (به علت الوهیم، Elohim/ اسم عام خدا)، D (به علت تثنیه، Deuteronomic) و P (به علت کهانت، Priestly). هر کدام از این اسناد، خصوصیات خود را داراست و از بعضی جهات با سایر اسناد مغایر می باشند. بنابراین پنج کتاب موسی شرح نامنظمی از داستان ها، اشعار و قوانین است. به هر صورت این نظریه قطعی نبوده و تحقیقات وسیع باستان شناسی و ادبی، نظرات مخالف نویسندگی موسی را بی ارزش می سازد.

موضوع و پیغام:

پیدایش از آغازها سخن می گوید. آغاز آسمان و زمین، نور و تاریکی، دریا و آسمان، خشکی و نباتات، خورشید و ماه و ستارگان، حیوانات خشکی، آبها و پرندگان، نژاد بشری (به شباهت خدا و اوج عمل خدا در خلقت)، گناه و رهایی، برکت و لعنت، اجتماع و تمدن، ازدواج و خانواده و هنر و صنعت. این فهرست را می توان همچنان ادامه داد. یکی از واژه های کلیدی در کتاب پیدایش”این است پیدایش” می باشد. این عبارت کتاب را به ده قسمت بزرگ تقسیم می کند که هر کدام از این قسمتها شامل موضوعاتی مانند تولد، نسب نامه و تاریخ است.

کتاب پیدایش اساس درک بقیه قسمت های کتاب مقدس است. پیغام آن غنی و پیچیده بوده و حاوی عناصر اصلی است که فهرست مختصری از پیام کلی کتاب مقدس را ارائه می دهد. کتاب پیدایش در زمینه ارتباطات، کتاب برجسته ای بوده و ارتباط میان خدا و طبیعت، خدا و انسان و انسان با انسان را روشن می سازد. کتاب پیدایش تنها خدای واحد را که خدای حقیقی و شایسته پرستش است، معرفی می کند و عقایدی مانند پرستش خدایان معتدد(Polytheism)، الحاد(Atheism) و همه خدایی(Pantheism) را رد می کند. این کتاب به وضوح تعلیم می دهد که فقط خدای حقیقی است که بر تمام موجودات سلطنت می کند و با انتخاب الهی خود، اغلب با کنار گذاشتن آداب و سنن و نقشه های انسانی، آزادی نامحدود خود را به کار می گیرد. کتاب پیدایش درباره چگونگی بستن پیمان بین خدا و قوم برگزیده او، محبت و وفاداری او نسبت به آنان و دعوت آنان به پیمان بستن با او، سخن می گوید. در کتاب پیدایش قربانی به عنوان جانشینی برای جان شخص گناهکار، بیان شده است (باب 22). همچنین اولین اشاره به تدارک خدا برای رهایی از قدرت های شیطانی(30: 15 را با رومیان 16: 17-20 مقایسه کنید)، همراه با عمیق ترین و قدیمی ترین تعریف ایمان (15: 6) ارائه شده است. بیش از نیمی از اسامی موجود در فهرست قهرمانان ایمان در عهد جدید (عبرانیان 11) مربوط به شخصیت های کتاب پیدایش است.

سبک های ادبی:

پیغام یک کتاب معمولاً همراه با ساختار ادبی و خصوصیات آن رو به پیشرفت است. کتاب پیدایش به ده قسمت اصلی تقسیم می گردد و هر کدام از این قسمت ها با عبارت”این است پیدایش” شروع می شود: 2: 4؛ 5: 1؛ 10:1؛ 11: 10؛ 11: 27؛ 25: 12؛ 25: 19؛ 36: 1(این عبارت به منظور تأکید در قسمت 26: 9 و 27: 2 استفاده شده است). پنج قسمت اول را می توان در یک دسته قرار داد که معرفی کلی از کتاب است (1: 1-2: 3). این قسمت که می توان آن را”تاریخ نخستین جهان” نامید دوره زمانی از پیدایش آدم تا ابراهیم را شامل می گردد (1: 1-11: 26). پنج قسمت آخر کتاب که طولانی تر است (اما نه کاملاً مساوی) و مربوط به عمل خدا در زندگی ابراهیم، اسحق، یعقوب، یوسف و خانواده های آنها می شود، به تاریخ پاتریاخ ها معروف است(11: 27- 50: 26). این بخش شامل گزارش سه دوره زندگی(ابراهیم-اسحق 11: 27- 25: 11، اسحق-یعقوب 25: 19- 35: 29؛ 37: 11، یعقوب- یوسف 37: 20- 50: 26) همراه با شجره نامه اسماعیل (20: 12-18) و عیسو (باب 36) است.

داستان، اغلب به زندگی فرزند دیگری غیر از نخست زاده خانواده متمرکز می گردد: شیث به جای قائن، سام به جای یافث (به زیرنویس 10: 21 رجوع کنید)، اسحق به جای اسماعیل، یعقوب به جای عیسو، یهودا و یوسف به جای سایر برادرانشان و افرایم به جای منسی. تأکید بر انتخاب الهی انسانها و خانواده هایشان آشکارترین خصوصیت ادبی و الهیاتی کتاب پیدایش است. این کتاب به طرز قابل توجهی بر این حقیقت تأکید دارد که قوم خدا محصول تکامل طبیعی بشر نبوده، بلکه نتیجه حاکمیت و آشکار شدن فیض خدا در تاریخ بشر است. او از نژاد سقوط کرده بشر نسلی برای خود ایجاد کرد و از آنان دعوت می کند تا قوم ملکوت او و راهی برای برکت یافتن تمام زمین باشند.

اعداد با اهمیت سمبلیک در کتاب پیدایش ارائه می گردند. عدد 10 علاوه بر بیان تقسیم بندی کتاب تعداد نامهای موجود در نسب نامه های باب 5 و 11 را نیز شامل می گردد. عدد هفت نیز اغلب در متن کتاب دیده می شود: آیه اول از باب اول در متن عبری از هفت کلمه و آیه دوم دقیقاً از 14 کلمه (دو برابر هفت) تشکیل شده است. هفت روز خلقت، هفت نام در شجره نامه باب 4 (به زیر نویس 4: 17-18 و به آیات 4: 15 و 24 و 5: 31 رجوع کنید)، چندین رقم هفت در ارتباط با داستان طوفان 70 نفر از نسل پسران نوح (باب 10)، هفت بار وعده به ابراهیم (12: 2-3)، هفت سال فراوانی و هفت سال قحطی در سرزمین مصر(باب 41) و 70 نفر از نسل یعقوب (باب 46). اعداد مهم دیگر که اغلب استفاده گردیده اند 12 و 40 هستند.

کتاب پیدایش اساساً نثر روایتی بوده، ولی به تناوب همراه با اشعارِ کوتاه است (طولانی ترین آنان برکت یعقوب در قسمت 49: 2-27 است). غالب نثرهای موجود در متن کتاب، کیفیت احساسی داشته و پر از صنایع ادبی است که از مشخصه ادبیات دنیای باستان است.

از جمله ابزارهای ادبی مختلفی که به وسیله آنها نویسنده، روایت را جالب توجه ساخته و علائم تفسیری که خواننده بایستی به آنها توجه کند عبارتند از: توازن افقی و عمودی موجود بین سه روز اول و سه روز آخر داستان خلقت (به زیر نویس 1: 11 رجوع کنید)، سقوط، گناه و داوری در باب 3 (مار، زن و آدم به دنبال هم گناه می کنند، سپس خدا بر خلاف ترتیب فوق از آنها سوال می کند و بعد از آن مطابق ترتیب اولیه یعنی مار، زن و آدم، بر آنها داوری می نماید)؛ یکنواختی بسیار در عبارت”که مُرد” در پایان پاراگراف های موجود در باب 5؛ اثرات استفاده از عبارت”خداوند نوح را به یاد آورد”(8: 1) در اواسط داستان طوفان؛ ساختار شرح داستان برج بابل با شیوه ساعت شنی در 11: 1- 9 (روایت موجود در آیات 1-2 و 8-9: گفتگو در آیات 3-4 و 6-7 و تحول در آیه 5)؛ صنعت ایهام در قسمت 40:  29(به 40: 13 رجوع کنید) و تغییرات موجود در بین شرح مختصر پسران نخست زاده و شرح طولانی پسران کوچکتر. تشابه بین سه باب اول کتاب پیدایش با سه باب آخر مکاشفه تصادفی نیست. تنها می توان از تأثیر هدایت و نظارت الهی خداوند در شگفت ماند. همین هدایت و نظارت خداوند است که ما را مطمئن می سازد تمامی کتب از الهام خدا بوده (2تیموتائوس 3: 26) “و هیچ نبوت از تفسیر خود نبی نیست بلکه مردمان به روح القدس مجذوب شده و از جانب خدا سخن گفتند” (2پطرس 1: 21).

فهرست:

I-مقدمه(1:1-2: 3)

II-متن(2: 4-50: 26)

الف- پیدایش زمین و آسمانها (2: 4-14: 26)

ب- پیدایش فرزندان آدم (5: 1-6: 8)

پ- پیدایش نوح (6: 9-9: 29)

ت- پیدایش سام، حام و یافث (10: 1-11: 9)

ث- پیدایش سام (11: 10-26)

ج- پیدایش تارح (10: 27-25: 11)

ح- پیدایش پسر ابراهیم، اسماعیل (25: 12-18)

خ- پیدایش عیسو (36: 1-37: 1)

د- پیدایش یعقوب (37: 2-50: 26)

فهرست موضوعی:

• تاریخ نخستین (1:1-11: 26)

الف- خلقت (1: 1-2: 3)

• مقدمه (1:1-2)
• متن (1: 3-31)
• نتیجه (2: 1-3)

ب- آدم و حوا در باغ عدن (2: 4-25)

پ- سقوط و نتایج حاصل از آن (باب 4)

ت- گسترش سریع گناه (4: 1-16)

ث- دو شجره (4: 17-5: 32)

• شجره غرور (4: 17-24)
• شجره مرگ (4: 25-5: 32)

ج- گسترش گناه در جهان قبل از وقوع طوفان نوح (6: 1-8)

چ- طوفان نوح (6: 9-9: 29)

• آمادگی برای طوفان (6: 9-7: 10)

2- داوری و رهایی (7: 11-8: 19)

– بالا آمدن آبها (7: 11-24)

– فرو نشستن آبها (8: 1-19)

3- اتفاقات بعد از طوفان (8: 2-9: 29)

– پیمان جدید (8: 2-22)

– فرمان تازه (9: 1-7)

– ارتباط جدید (9: 8-17)

– آزمایشی دیگر (9: 18-23)

– سخنان آخر (9: 24-29)

ح- پراکنده شدن ملتها (10: 1-11: 26)

• انتشار ملتها (باب 10)
• پراکندگی زبانها (11: 1-9)
• اولین شجره نامه سامی (11: 10-26)
• تاریخ پاتریاخ ها (11: 27-50: 26)

الف- زندگی ابراهیم (1:27- 25: 11)

• زمینه (11: 27-32)
• سرزمین (بایهای 12: 14)
• قوم ابراهیم (بابهای 15-24)
• آخرین روزهای زندگی ابراهیم (25: 1-11)

ب- نسل اسماعیل (25: 12-18)

پ- زندگی یعقوب (25:19-35: 29)

• یعقوب در خانه (25: 19-27: 46)
• یعقوب در سرزمین غریب (بابهای 28-30)

ت- نسل عیسو (36: 1-37: 1)

ث- زندگی یوسف (37: 2-41: 57)

• دوران یوسف (37:2-41: 57)
• مهاجرت یعقوب (بابهای 42-47)
• آخرین روزهای زندگی یعقوب (48: 1-50: 14)
• آخرین روزهای زندگی یوسف (50: 15-26)

برگرفته از کتاب دائرةالمعارف کتاب مقدس