بررسی عهدعتیق- کتاب خروج EXODUS

“Exodus” واژه  ای لاتین است که از کلمه یونانی”Exodos” ریشه گرفته و مترجمین یونانی کتاب مقدس آن را برای نامیدن کتاب بکار برده اند. این کلمه به معنی”خروج” یا “عزیمت” است (لوقا 9: 31؛ عبرانیان 11: 22). این نام در ترجمه لاتین کتاب مقدس(وُلگِیت) به وسیله نویسنده یهودی فیلو”Philo”(که معاصر با مسیح بوده است) و در چاپ سریانی نیز حفظ شده است. در عبری نام کتاب بعد از دو کلمه نخستین متن We’ elleh shemot (“این است نام های”) ذکر شده است. عبارت مشابه آن در کتاب پیدایش (46: 8) قبل از معرفی اسامی یهودیانی که با یعقوب به مصر عزیمت کردند، دیده می شود. کتاب خروج مجزا از کتاب پیدایش نیست بلکه ادامه داستانی است که شرح آن با کتاب پیدایش شروع شده و با کتابهای لاویان، اعداد و تثنیه کامل می گردد. پنج کتاب نخست کتاب مقدس، تورات (Pentateuch) نامیده می شوند.

نویسنده و تاریخ نگارش:

چند عبارت در کتاب خروج وجود دارد که نشان می دهد موسی قسمت اصلی آن را نوشته است (17: 14؛ 24: 4؛ 34: 27). علاوه بر این در کتاب یوشع(8: 31) به فرمان مکتوب در قسمتی از کتاب خروج (20: 25) به عنوان”فرمان نوشته شده در کتاب موسی” اشاره شده است. در عهد جدید نویسنده بسیاری از قسمتهای کتاب خروج، موسی معرفی شده است (به مرقس 7: 10؛ 12: 26 و زیرنویس آن لوقا 2: 22-23 رجوع کنید). روی هم رفته این قسمت ها قویاً موسی را به عنوان نویسنده خروج پیشنهاد می کنند. نظریه سنتی با این ایده که تورات با استفاده از چهار منبع شرح تاریخی وقایع (ترتیب تاریخی وقایع) نوشته شده، مخالف است. (به معرفی کتاب پیدایش قسمت نویسنده و تاریخ نگارش آن رجوع کنید).

ترتیب تاریخی:

بر طبق کتاب اول پادشاهان (6: 1)، خروج بنی اسرائیل از مصر 480 سال قبل از”سال چهارم سلطنت سلیمان” کهً 966 ق.م. بود اتفاق افتاده است. بر طبق روایات، خروج بنی اسرائیل در سال 1446 ق.م. اتفاق افتاده است.”سیصد سال” دوران داوران (11: 26) در این فاصله زمانی قرار می گیرد (به معرفی کتاب داوران در قسمت زمینه رجوع کنید). به علاوه گرچه شرح وقایع تاریخی مصر در مورد پادشاهان سلسله هجدهم از بعضی جهات تقریبی است ولی تحقیقات اخیر این نظریه را تائید می کند که دو تن از پادشاهان این سلسله یعنی تتموز سوم (Thutmose III) و پسرش آمنهوتپ دوم(Amunhotep II) فراعنه مصر در دوران جفا و خروج بنی اسرائیل بوده اند (2: 15 و 23؛ 3: 10). از طرف دیگر از ذکر نام رعمسیس( 1: 11) بسیاری چنین نتیجه می گیرند که جفا و خروج بنی اسرائیل در دوران پادشاهی سلسله نوزدهم و در زمان ستی اول (Seti I) و پسرش رامسس دوم (Rameses II) اتفاق افتاده است. به علاوه شواهد باستان شناسی در مورد خرابه های شهر کنعان در قرن سیزدهم قبل از میلاد ثابت می کنند که لشکریان یوشع در آن قرن به سرزمین وعده حمله کرده اند. با وجود تمام این شواهد و دلایل دیگر، تاریخ تقریبی خروج سال 1446 ق.م. بوده است. شهرهای مورد تهاجم کاملاً شناسایی نشده است. خرابه های باقیمانده ممکن است و توسط لشکر بنی اسرائیل، فلسطین یا سایر خارجی ها دوباره بنا شده باشند. به علاوه شواهد باستان شناسی بسیار مهم بوده و ارزیابی های اخیر بعضی از آنان را به سلسله هجدهم مربوط می کند. همچنین استفاده از نام رعمسیس می تواند نتیجه ویرایش مجدد و جدیدتر کتاب توسط نویسنده ای باشد که قرنها پس از زمان موسی می زیسته است. بدین ترتیب استفاده از همان کلمه در کتاب پیدایش (47: 11) توضیح داده می شود. به طور خلاصه هیچ دلیل قانع کننده برای تغییر تاریخ سنتی خروج بنی اسرائیل از اسارت مصر یعنی سال 1446 ق.م. وجود ندارد.

مسیر خروج:

حداقل سه راه به عنوان مسیر خروج بنی اسرائیل از فیتوم و رعمسیس احتمال داده شده است (1: 11)؛ (1) جاده شمالی به سمت شمال فلسطین (12: 7)؛ (2) جاده میانی که به طرف شرق از سینا به بئرشبع کشیده می شود؛ و (3) جاده جنوبی در طول غرب سواحل سینا به طرف مرزهای جنوب شرقی شبه جزیره. احتمال جاده جنوبی بیشتر است زیرا بسیاری از اردوگاه های بنی اسرائیل در این مسیر شناسایی شده اند. به هر صورت منطقه عبور بنی اسرائیل از دریای سرخ دقیقاً شناسایی نگردیده است (به زیرنویس 13: 18؛ 14: 2 رجوع کنید).

موضوع و الهیات:

کتاب خروج الهیات بنیادی را مطرح می کند که خدا در آن نام، صفات، فدیه، قوانین و نحوه پرستش خود را آشکارمی سازد. همچنین کتاب خروج درباره انتخاب و خدمات موسی به عنوان شفیع عهد اول، آغاز خدمت کهانت، نقش نبی و اینکه چگونه عهد قدیم میان خدا و قومش به شکل جدیدی (در پیمان سینا) به اجرا درآمد توضیح می دهد. بصیرت و شناختی عمیق از ذات خدا در بابهای 3، 6 و 33-34 یافت می گردد. تأکید این باب ها بخصوص بر حقیقت و اهمیت حضور خدا است (که به وسیله نام یهوه جلال او بیان شده است). همچنین، کتاب بر صفاتی از خدا مانند عدالت، راستی، بخشندگی، صداقت و تقدس او تأکید دارد. بنابراین شناخت نام خدا، شناخت او و خصوصیات وی است (3: 13-15؛ 6: 3). خدا در این کتاب خداوند تاریخ نیز است و خدایی مانند او نیست (15: 11). مصیبت بنی اسرائیل و نزول بلایای آسمانی بر مصر تماماً تحت کنترل خدا قرار داشت. فرعون، مصری ها و قوم بنی اسرائیل شاهدین قدرت وی بودند. دانستن تفقد و توجه خدا از قوم بنی اسرائیل باعث اطمینان قلبی نسبت به او می گردد (2: 24). وعده ای که او قرنها قبل از ابراهیم، اسحق و یعقوب داده بود، با رهایی بنی اسرائیل از اسارت مصر و عزیمت آنها به سوی سرزمین وعده تحقق می یابد. پیمان وی با بنی اسرائیل در کوه سینا، قدم دیگری در انجام وعده خدا به پاتریاخ ها بود (3: 15-17؛ 6:2-8؛ 19: 3-8).

آموزه نجات نیز مورد تأکید کتاب قرار گرفته است. برای مثال در 6: 6 و 15: 13 از واژه فدیه یا رهایی استفاده شده است. اما اصل آموزه نجات در واقعه فصح در باب 12 و مُهر و تصدیق پیمان در باب 24 به بهترین وجهی دیده می شود. بر اساس رساله اول به قرنتیان(5: 7) به نظر پولس رسول قربانی بره فصح در مسیح به انجام رسیده است. یوحنای تعمید دهنده نیز مسیح را به عنوان”بره خدا که گناه جهان را بر می دارد” معرفی کرد (یوحنا 1: 29). اساس اخلاقیات کتاب مقدس در وهله نخست بر پایه شخصیت مهربان و بخشنده خدا قرار گرفته است. این حقیقت در خروج بنی اسرائیل و بعد از آن در ده فرمان (20 :1-17) و احکام کتاب عهد (20: 22-23: 33)آشکار است و به بنی اسرائیل می آموزد که چگونه به روشی عملی اصول شریعت را به کار گیرد.

کتاب خروج با شرح مفصلی در مورد نحوه پرستش خاتمه می یابد. با وجود صرف وقت، در برداشتن هزینه مالی و به کارگیری نیروی انسانی، خیمه اجتماع در مفهوم و عملکرد به ریاست و فرمانروایی انسان خاتمه داد: “خدا را جلال دادن و وی را تا به ابد خشنود ساختن”(اعتقاد نامه وست مینستر). با ساختن خیمه اجتماع خدای قادر مطلق، تغییر ناپذیر و متعال و خالقِ عالمِ هستی، آمد و در میان قوم خود خیمه زد و ساکن شد. بدین طریق محبت و بخشش خود را آشکار ساخت. خدا نه تنها برای قوم اسرائیل خدای قادر مطلق بود بلکه در میان آنان ساکن بود.

به هر صورت این مفاهیم الهیاتی در روایات خروج به ترتیب پشت سر هم ذکر نشده است و اهمیت آنان در شرح ماجرای انتخاب موسی از جانب خدا (1) برای آزادی قوم از اسارت مصر(2) از طریق بستن عهدی نو و تبدیل قوم اسرائیل به قوم خاص خود و آغاز سلطنت زمینی خود در میان آنها و (3) بر پایی خیمه پادشاهی خدا در میان قوم اسرائیل بیان شده است. شرح رهایی از اسارت، به وقف قوم و سکونت خدا در خیمه پادشاهی خود منتهی می گردد. همه این اتفاقات به سمت آشکار شدن هدف خدا در انتخاب یک شفیع حرکت می کند. هدفی که در میان قوم بنی اسرائیل و نهایتاً در عیسی مسیح به عنوان شفیع عالی کامل می شود.

فهرست مطالب:

I-رهایی الهی (باب های 1-18)

الف-کثیر شدن(باب اول)

• وعده کثیر شدن بنی اسرائیل(1: 1-7)
• اولین قتل عام بنی اسرائیل(1: 8-14)
• دومین قتل عام بنی اسرائیل(1: 15-21)
• سومین قتل عام بنی اسرائیل(1: 22)

ب- آمادگی برای رهایی(2: 1-4: 26)

• آماده شدن یک رهبر(2: 1-10)
• طولانی شدن زمان آمادگی(2: 11-22)
• آماده شدن قوم(2: 23-25)
• فراخواندن یک رهایی دهنده(3: 1-10)
• پاسخ به اعتراضات نامناسب موسی(3: 10-4: 17)
• آماده کردن خانوده رهبر(4:18-26)

پ- اولین مراحل در رهبری(4: 27-7: 5)

• تقویت موسی به وسیله برادران(4: 27-31)
• ممانعت از جانب دشمنان(5: 1-14)
• ممانعت با استفاده از حربه برده داری(5: 15-21)
• تکرار اعتراض همیشگی(5: 22-23)
• تقویت به وسیله نام خداوند(6: 1-8)
• حقارت و ضعیف بودن موسی(6: 9-7: 5)

ت- داوری و نجات از بلایا(7: 6-11؛ 10)

• ارائه علائم اقتدار الهی(7: 6-13)
• اولین بلا: تبدیل آب به خون(7: 14-24)
• دومین بلا: قورباغه ها(7: 25-18: 15)
• سومین بلا: پشه ها(8: 16-19)
• چهارمین بلا: مگس ها(8: 20-32)
• پنجمین بلا: وبای حیوانات(9: 1-7)
• ششمین بلا: دمل ها(9: 8-12)
• هفتمین بلا: تگرگ(9: 13-35)
• هشتمین بلا: ملخ ها(10: 1-20)
• نهمین بلا: تاریکی(10: 21-19)
• دهمین بلا: مرگ نخست زادگان(باب 11)

ث- فصح(12: 1-28)

• آمادگی برای عبور(12: 1-13)
• تدارک نان فطیر(12: 14-20)
• جشن فصح(12: 21-28)

ج- خروج از مصر(12: 29-51)

• مرگ در نیمه شب(12: 29-32)
• اخراج از مصر(12: 33-42)
• مقررات فصح(12: 43-51)

چ- وقف نخست زادگان(13: 1-16)

ح- عبور از دریای سرخ(13: 17-15: 21)

• در بیابان(13: 17-22)
• در کناره دریای سرخ(14: 1-14)
• عبور از دریای سرخ(14: 15-31)
• سرود موسی در کنار دریای سرخ(15: 1-21)

خ- سفر به سینا(15: 22-18: 27)

• آبهای مرّه(15: 22-18: 27)
• منّ و بلدرچین(باب 16)
• آبهای مربیه(17: 1-7)
• جنگ با عمالیق(17: 8-16)
• حکمت یترون(باب 18)

II– عهد در سینا(بابهای 19-24)

الف- معرفی عهد(باب 19)

ب- ده فرمان(20: 1-17)

پ- واکنش قوم به حضور آتشین خدا(20: 18-21)

ت- کتاب عهد(20: 22-23: 33)

• مقدمه(20:22-26)
• قوانین برده داری(21: 1-11)
• قوانین جنایت(21: 12-17)
• قانون مربوط به جراحات بدنی(21: 18-32)
• قانون صدمات به اموال(21: 33-22: 15)
• قوانین اجتماعی(22: 16-31)
• قوانین مربوط به عدالت با همسایگان(23: 1-9)
• قوانین فصول مقدس(23: 10-19)
• آخرین قسمت داستان(23: 20-33)

ث- تأئید عهد(باب 24)

III– پرستش الهی(بابهای 25-40)

الف- دستورات مربوط به خیمه(بابهای 25-31)

• جمع آوری ابزار اولیه(25: 1-9)
• تابوت و پوشش کفاره(25: 10-22)
• میز نان تقدمه(25: 23-30)
• چراغدان طلایی(25: 31-40)
• پرده ها و پوشش ها(باب 26)
• مذبح هدایای سوختنی(27: 1-8)
• صحن(27: 9-19)
• کهانت(27: 20-28: 5)
• حرفه کهانت(28: 6-43)
• حکم کهانت(باب 29)
• مذبح بخور(30: 1-10)
• مالیات سر شماری(30: 11-16)
• سینی برنزی(30: 17-21)
• روغن مسح و بخور(30: 22-38)
• به کارگیری صنعتگران(31: 12-18)
• آرامش سبت(31: 12-18)

ب- پرستش کاذب(بابهای 32-34)

• بز طلایی(32: 1-29)
• اندیشه موسی(32: 30-35)
• خطر تفرقه و دعای موسی(باب 33)
• تجدید عهد(باب 34)

پ- ساختمان خیمه اجتماع(بابهای 35-40)

• دعوت به ساختن(35: 1-19)
• هدایای داوطلبانه(35: 20-29)
• بصلئیل و صنعتگران(35: 30-36: 7)
• پیشرفت کار(36: 8-39: 31)
• برکت موسی(39: 32-43)
• برپایی خیمه(40: 1-33)
• اهداء و تخصیص خیمه(40: 34-38)

طرح خیمه و وسایل آن

مراسم جدید مذهبی که به وسیله موسی و در  بیابان تعلیم داده شد، در ارتباط با خیمه بوده و حس جدایی قوم اسرائیل از دنیا، تقدس و اتحاد آنها تحت خداوندی و پادشاهی یهوه را تقویت می بخشد. بعضی از مکان های مقدس یافت شده در  سینا و مخصوصاً در سرابیت الخادم (Serabit el-khadom) و تمنه در جنوب یهودا نشانگر تأثیر خاص مصر بر آن است. پیشینه های خ اص فرهنگی معابد قابل حمل به وسیله عصاها و پوشیده شده با صفحات نازک طلا را می توان در مصر  قدیم و حتی در زمان پادشاهی کهن یافت (2250-2800 ق.م.) و به خصوص در سلسله 18 و 19 مشاهده می گردد (1570-1180 ق.م.) بهترین مثال آن قبر توتنخامون است (1350 ق.م.) مقایسه جزئیات ساختار موجود در خروج 25-40 با چهارچوب ها، معابد، عصاها، پرده های کتانی، شاخه های طلایی و اشکال بال مانند محافظت کننده موجود در معبد توتنخامون نشان دهنده تشابه آنان است. عصر دیرینه مفرغ با تمامی شیوه های موجود در عصر موسی و خروج، معادل است.

خیمه نمادی از کار رهایی بخش خداست و هر یک از عناصر آن درس روشنی برای پرستندگان خدا می باشد. کاهنین لاوی منجمله بعضی از آنان با اسامی و آموزش مصری توجه زیادی نسبت به حقایق موجود در مورد این مکان مقدس از خود نشان داده اند. بازسازی تجهیزات هیکل به دلیل شرح جزئیات و اندازه های دقیق که در خروج 25-40 ثبت شده است، امکان پذیر است.

تابوت عهد: تقریباً با مکان های مقدس و وسایل دفن دوران پادشاهی توتنخامون (تقریبا 1350 ق.م.) قابل مقایسه است که همراه با برج های نمرود و سامره که مربوط به دورانی قدیمی تر می شوند به منظور تفسیر گرافیکی متون مورد استفاده قرار می گیرند. هر دو این منابع نشانگر این است که استفاده از محافظین بالدار به منظور حفاظت از مکان های مقدس، روش مرسومی برای ادای احترام خاص بوده است.

مذبح برنزی (کلمه برنزی در ترجمه NIV و کلمه برنجی در ترجمه KJV کتاب مقدس): مذبح قربانی های سوختنی از جنس چوب بود که با برنز پوشانیده می گردید. اندازه هر ضلع آن پنج ذراع و ارتفاع آن سه ذراع بود. چنین مذبح هایی در اراد و بئرشبع یافت شده اند که مربوط به دوران پادشاهی بوده اند.

میز (خوان): میز نان تقدمه از چوب ساخته شده بود که به وسیله ده صفحه طلا پوشانیده می شد. تمام اشیاء قابل حمل بوده و با حلقه هایی ثابت می گردید و میز به وسیله عصاهایی حمل می شد. این میز نمونه ای از وسایل تشریفات مذهبی پادشاهی قدیم مصر است.

شمعدان: تا همین اواخر شکل سنتی شمعدان از نظر باستان شناسی تأئید نشده بود.

برگرفته از کتاب دائرةالمعارف کتاب مقدس