باستان شناسی و کتاب مقدس: کتیبۀ بیستون، دروازه ای به سوی آشور و بابل باستانی

باستان شناسی کتاب مقدس: کتیبه بیستون (Behistun Inscription)، دروازه ای به سوی آشور و بابل باستانی.

این اثر تاریخی مشهور که کلید زبان های آشور و بابل است از یک صفحۀ برجسته بسیار بزرگ تشکیل شده که با مهارت بر روی کوهی در حدود 500 پایی دشت کرمانشاه بر سر مسیر کاروان قدیمی که از بابل به اکباتان می رفت، تراشیده شده است و بر روی آن ردیف های متعدد نوشته شده، وجود دارد. بر خلاف سنگ رزتا که با خط هیروگلیفی قدیمی، زبان عمومی و رایج Demot و یونانی قرن سوم ق.م. نوشته شده که شامل 1200 خط می گردد. سه نوع خطی که روی کتیبه کنده شده است، خصوصیات خط میخی را داشته و عبارتند از: فارسی قدیمی، ایلامی و اکدی. زبان سوم یعنی اکدی، زبان گوه ای آشور و بابل باستان است که هزاران لوح از جنس خاک رس در ناحیه دجله و فرات از این زبان کشف گردیده است.

در حفاری های اولیه، تعداد زیادی از این مطالب گوه ای شکل عجیب اکدی-بابلی کشف گردید. اما آن ها به صورت یک معمای حل نشده باقی ماندند و هیچ پیشرفتی در این زمینه حاصل نشد تا اینکه یک فرماندۀ جوان انگلیسی در ارتش ایران به نام هنری راولین سُن (Henry C.Rawlinson) در سال 1635 و سال های بعد از آن، نسخه هاو قالب هایی را از کتیبۀ بیستون تهیه کرد. راولین سن زبان فارسی امروزی را می دانست و اساس کار را روی استخراج زبان فارسی قدیمی  قسمت خط میخی کتیبه قرار داد. پس از یک دهه زحمت، در نهایت موفق شد پنج ستون را که تقریباً چهار صد خط از قسمت های فارسی قدیمی کتیبه بیستون را شامل می گردید، ترجمه کند و آن را در سال 1945 به اروپا فرستاد. ترجمۀ متن و توضیح آن در سال 1947 در نشریۀ انجمن سلطنتی آسیایی منتشر گردید.

همراه قسمت ادبی این اثر تاریخی، یک تصویر تمام قد با اشخاص متعددی که در حضور او تعظیم کرده اند به چشم می خورد، که بعدها معلوم شد تصویر داریوش بزرگ (522-486 ق.م.)، شاهزاده هخامنشی است که امپراطوری فارس را از یک شورش بزرگ نجات داد. از ترجمۀ راولین سن در قسمت فارسی کتیبه، می توان متوجه شد که تصویر در مورد پادشاه توضیح می دهد که یاغیان را مطیع و مغلوب خود ساخته است. امپراطور در رأس تصویر قرار دارد و به وسیلۀ دو نفر همراهی می گردد، پایش بر روی بدن رهبر شورشیان که به خاک افتاده، قرار گرفته است. در دست چپ پادشاه یک کمان قرار دارد، که نشانۀ اهورامزدا، روح نیکی است که داریوش پیرو متعصب زرتشت، آن را می پرستید. در پشت سر این یاغی یک دسته از رهبران شورش که گردن هایشان با طناب به هم بسته شده است، ایستاده اند. در پهلو و پایین صفحۀ تراشیده شده، ستون های متعددی از کتیبه قرار دارد که به سه زبان، چگونگی سرکوب شورشیان و دفاع از تخت سلطنت به وسیله داریوش را شرح  می دهد.

اعتقاد بر این نظریه که کتیبه های دیگر نیز همین داستان را بیان کرده اند، باعث شد محققین بتوانند به زودی زبان دوم کتیبه را که ایلامی یا شوشی است، بخوانند و در نهایت و مهم تر از همه اینکه توانستند زبان اکدی یا آشوری- بابلی را از حالت رمز بیرون آورند. این کشف بزرگ در مورد حروف گوه ای مطالب ادبی که از وادی دجله و فرات بدست آمده بود، میدان وسیع جدیدی را در ارتباط با زمینۀ کتاب مقدس گشود. بنابراین امروزه همان طوری که سنگ رزتا علم مصر شناسی را به وجود آورده، کتیبۀ بیستون علم آشور شناسی را به وجود آورد و از طرفی هر دو علم مصر شناسی و آشور شناسی کمک بزرگی به فهم زمینه و تاریخ کتاب مقدس کرده اند. فرهنگ لغات، تفسیر یا راهنمای کتاب مقدسی که به روز باشند، نمی توانند یافته های بزرگ این علوم را نادیده بگیرند. کار روی خط میخی با هر دهه افزایش می یابد، کتابخانه های خط میخی متعددی از روزگار باستان کشف گردیده اند. دو کتابخانه که در نینوا کشف شدند، شامل هزاران لوحه از جنس خاک رُس هستند. کتابخانۀ آشور بانیپال 669-625 ق.م. شامل 22000 لوحه است. در میان لوحه های کشف شده از این مجموعه که به موزۀ بریتانیا فرستاده شدند، نسخه های آشوری از پیدایش بابل و داستان هایی در رابطه با طوفان وجود داشتند. کشف و تعیین هویت این لوحه ها  به وسیلۀ جورج اسمیت در سال 1827 هیجان بزرگی را در دنیای باستان شناسی به وجود آورد.

نه فقط در بابل بلکه در مکان های دیگر بخش بزرگی از مطالب خط میخی کشف شده است، به عنوان مثال، نامه های آمارنا (Amarna) در سال 1886 میلادی در Tell el-Amarna در حدود 200 مایلی جنوب قاهرۀ کنونی، واقع در مصر، کشف گردیدند. لوحه های آمارنا مکاتبات دیپلماتی میان شاهزاده های پایین رتبۀ فلسطین با دربار مصر در آمارنا را، در قرن چهارم ق.م. نشان می دهد. نامه های آمارنا یک دید کلی از شرایط فلسطین قبل از اینکه توسط یوشع و قوم بنی اسرائیل تسخیر شود، ارائه می دهد که اکثر محققین فکر می کنند که این نامه ها جوانب مختلف آن حمله را توصیف می کنند. یکی از مدارکی که از پادشاه اورشلیم (Ursalim) بدست آمده چنین می گوید که آمنوفیس چهارم (Ameniphis) که احتمالاً «Habiru» نام عبری او است به اکثر شهرهای فلسطینی حمله کرد و آن ها نتوانستند از شهرهایشان محافظت کنند.

بخش های مهم دیگری از مطالب خط میخی که مربوط به کتاب مقدس است از کانیش در آسیای صغیر بدست آمده است. همچنین از سایر مناطق از قبیل: شوش، ایلام، شهر ماری واقع در قسمت میانی فرات، رأس شمرا (UGARIT باستانی) که در نامه های آمارنا ذکر شده و در شمال سوریه واقع شده است و مناطق مختلفی در  داخل و خارج بابل مطالبی به خط میخی کشف گردیدند. نامه های آمارنا از اهمیت بیشتری برخودارند؛ پس از آن سنگ رزتا از مصر و کتیبۀ بیستون از بابل از اهمیت به سزایی برخوردار می باشند. به احتمال قوی می توان گفت این دو اثر تاریخی پایۀ کلید کشفیات قرن بیستم هستند.

برگرفته از کتاب دائرةالمعارف کتاب مقدس