انقلاب چگونه رخ می دهد؟

انقلاب چگونه رخ می دهد؟

دکتر نیل اسملسر استاد جامعه شناسی معاصر و محقق مشهور آمریکایی در کتاب «نظریۀ رفتار جمعی» نظریه ای در باب انقلاب داده که امروزه معتبرترین دیدگاه جهانی در مورد انقلاب به حساب می آید. نظریۀ دکتر نیل در دانشگاه های معتبر دنیا تدریس می شود. آقای اسملسر معتقد است که انقلاب شدیدترین شکل  دگرگونی اجتماعی یک جامعه است.

دکتر نیل اسملسر از مفهوم ارزش افزوده برای  توصیف چگونگی وقوع رفتارهای جمعی استفاده کرده است.

او معتقد است اگر شش عنصر اجتماعی در کنار هم قرار بگیرند، صرفاً به خاطر جمع شدن آن ها، یک رفتار جمعی به آن اجتماع افزوده می شود. که در این رابطه می توان به جمع شدن هوا، بنزین و جرقه اشاره کرد که انفجار به آن ها افزوده می شود.

انقلاب یکی از آن رفتارهای جمعی است که حاصل جمع شدن این شش عنصر اجتماعی باشد.

اما از نظر دکتر نیل اسملسر آن شش عنصر اجتماعی از این قرار هستند:

1- ایجاد کنندۀ ساختاری (برای یک واکنش اجتماعی).  یعنی ساختار یک جامعه باید به گونه ای باشد که زمینۀ بروز اعتراض در آن وجود داشته باشد.  برای مثال می توان به تبعیض نژادی، تبعیض جنسیتی و یا اختلاف طبقاتی بیش از حد و یا هر گونه مسئلۀ مهم دیگر در جامعه که یک دلیل برای بروز واکنش اجتماعی وجود داشته باشد، اشاره کرد.

2- فشار ساختاری.  باید فشاری بر جامعه وجود داشته باشد که ناشی از ساختار نظام اجتماعی باشد. یعنی وجود آن تبعیض و اختلاف طبقاتی کافی نیست بلکه تبعیض و اختلاف باعث فشار بر مردم  شود. برای مثال می توان به فقر، تورم بیش از اندازه، بیکاری، بی عدالتی و فساد دولتی باشد و مردم آن فشار را در زندگی روزمرۀ خود حس کنند و جامعه به این درک برسد که حاکمان، یا توانایی انجام آن را ندارند و یا نمی خواهند برای بهبود آن دست به عملی شایسته بزنند.

3- باور تعمیم یافته.  یک باورعمومی.   مردم باید بدانند که مشکل در کجاست و راه حل آن چیست!  مثلاً: مشکل اصرار بی خودی حاکمان برای داشتن قدرت هسته ای که مملکت را به فقر رسانده است.  راه حل این موضوع هم  برای همگان معلوم و روشن است و یا مثلاً مشکل قوانین شرعی با زور و شلاق و زندان همراه است، که باز راه حل آن معلوم و روشن است.

مردم باید به آن فشارها باور داشته باشند و عوامل آن فشارها را ناشی از نظام اجتماعی حاکمان بدانند و عموم مردم برای کنار زدن آن عوامل با همدیگر تفاهم داشته باشند. امروزه در ایران این عوامل به شدت تا این مرحله همه با هم، به یک نقطه رسیده است.

4- عوامل شتاب دهنده. رویدادهایی باید رخ دهد تا به عنوان جرقه عمل کند و آن عواملی که با هم جمع شده، شعله ور شود.

در قیام عربی تونس در سال 2010 -2011 یک جوان دست فروش موجب خیزش مردم شد و نتیجۀ آن، خیزش تغییر حکومت در تونس شد. در واقع همۀ عوامل جمع بودند و آن خودسوزی مظلومانه،  جرقۀ انفجاری برای  مردم تونس شد.

امروزه هم در ایران مرگ مظلومانۀ دختر جوانی به نام مهسا امینی، جرقۀ انفجار مردم شده است.

5- بسیج برای اقدام.  یعنی مردم برای فعالیت، آماده و سازماندهی شوند و به اعتراضات دامن زنند.

امروز اطلاع رسانی توسط اینترنت بسیار سریع صورت می گیرد و در ایران هر صنفی خودمحورانه به فعالیت ها شکل می دهند. مثلاً اعلام می کنند که شورای صنفی معلمان و یا اساتید دانشگاه و یا کامیون داران و یا بازاریان  به اعتصاب پیوستند. یعنی هر صنفی در راستای حقوق خود سازمان دهی می شود و تصمیم به اعتراض دست جمعی می گیرند.

6- عملیات یا شکست کنترل اجتماعی. و این یعنی واکنش حاکمان. این که چطور حاکمان با خواست مردم مقابل کنند تا یک جنبش و یا یک انقلاب صورت نگیرد. البته این مسئلۀ مهم بستگی به رفتار حاکمان دارد.

حکومت های دمکراتیک در این مرحله در مقابل مردم کوتاه می آیند و یا دست به اصلاحات زده و افراد مقصر را برکنار می کنند و حتی جبران خسارت می کنند و در نهایت اعتراضات فروکش می کند.

اما حکومت های دیکتاتور، در این مرحله به فکر سرکوب مردم می شوند. البته حتی اگر حکومت ها در این مرحله موفق به سرکوب ملل خود شوند، باید این را بدانیم که همۀ این عوامل در جامعه باقی می ماند و خفقان و سرکوب هم به این مراحل اضافه می شود و منتظر جرقۀ بعدی که به مراتب سختتر و بزرگ تر است، می شود. یعنی با سرکوب، مشکلات اجتماعی و مدنی فقط برای مدتی مسکوت می ماند و برای مراحل بعدی آماده تر می شود. و یا در حال دوم، حکمرانان موفق به خاموش کردن اعتراضات مردم نمی شوند و بعد از مدتی نیروهای سرکوب خسته و ناامید و در نتیجه ضربه پذیر می شوند و در بین خودشان اختلافات و دو دستگی بروز می دهد، چون این یک واقعیت است، که نیروهای سرکوب از قشر خود مردم هستند و از سوی دیگر تحت فشار افکار جامعه قرار می گیرند. فروپاشی نیروهای سرکوب گر منجر به عدم کنترل حاکمیت قدرت می شود و موجب تحول یک بارۀ نظام اجتماعی  می شود و در نتیجه منجر به پیروزی انقلاب می شود.

به امید پیروزی مردم ایران.

نوشتۀ کشیش آبیلا یوحنا مارو