ادامه فصل دوم: نمونه های اخلاقی محمد

اکثر اسلام ­شناسان بر این باورند که محمد به طور کلی شخصی اخلاق­ گرا بوده است، ولی ادعای مسلمانان بسیار بیشتر از اینها است! آنان شدیداً اصرار دارند که محمد هم عاری از گناه و هم نمونه اخلاق کامل برای نوع بشر می­باشد و ادعا می­ کنند که محمد «بهترین الگوی مهربانی و کمال برای انسان در طول تاریخ است. او دلیلی زنده بر ماهیت واقعی انسان و نیز توانایی بشر در حوزه فضایل و امور متعالی است».[1] به عقیده مسلمانان این یکی از آن «دلایل اصلی»­ است که یگانه بودن رسالت الهی محمد را به اثبات می ­رساند.[2]

یکی از مشهورترین کتب کلاسیک اسلامی، اثر کمال­ الدین الدمیری، پیامبر اسلام را اینگونه توصیف نموده است:

محمد برگزیده­ ترین انسان، بزرگترین در میان پیامبران و پیامبر رحمت است… او بهترین در میان انبیا… و امت او بهترین در میان امت­ها است… او در فهم و کمال سرآمد بود و اصل و نسبش شریف و بزرگوار. قیافه­ ای بسیار دلپذیر داشت، در سخاوت و شجاعت یگانه بود، در فروتنی به حد کمال و در حکمت بسیار کارآمد. در خداترسی کامل بود، در پرهیزکاری به حد اعلی و در فصاحت کلام بی­ همتا. او در انواع کمالات، کامل ترینانسان­ها بود.[3]

در رابطه با آنچه که به اصطلاح کمال اخلاقی محمد گفته می­ شود، سؤالات متعددی در زمینه ­های مختلف مطرح است. اولین موضوع مسئله «تعدد زوجات» یا «چندهمسری» است.

مسئله چندهمسری. طبق نص قرآن، مرد می ­تواند تا چهار زن بگیرد (نساء 3). این موضوع حداقل موجب طرح دو سؤال می­ شود. اول، آیا «چندهمسری» امری اخلاقی است؟ دوم، آیا محمد خود شخصاً به این قانون عمل کرد؟ اگر پاسخ این سؤال منفی است، پس چگونه او می ­تواند نمونه اخلاقی کامل و بی­عیب برای بشریت باشد؟

در سنت یهودی- مسیحی، چندهمسری به عنوان امری غیراخلاقی در نظر گرفته می ­شود. هرچند خدا این موضوع را همراه با دیگر گناهان و ضعف­های اخلاقی بشر تحمل می­ کند، ولی هرگز حکم به چنین عملی نداده است.* در هر صورت، قرآن «چندهمسری» را جایز شمرده و به روشنی به آن فرمان داده است. شریعت اسلام به مرد اجازه می­ دهد که تا چهار زن برای خود اختیار کند، مشروط به اینکه بتواند زندگی آنها را تأمین نماید: «پس زنان را به نکاح خود درآورید… دو یا سه یا چهار» (نساء 3).

بدون درنظر گرفتن حقیقتی که در تعالیم مسیحی نهفته است، از دیدگاه کلی اخلاق که هم مسلمانان و هم مسیحیان در مورد آن اتفاق­ن ظر دارند، نکات بسیاری در خصوص موضوع چندهمسری مطرح است. اول، تک ­همسری را بایستی الگوی اولیه و اصلی دانست، چراکه خدا به اولین مرد (آدم) تنها یک زن (حوا) داد.

دوم، تناسب موجود در میان انسان­ها دلالت بر تک­ همسری دارد، زیرا خدا تعداد زنان و مردان را تقریباً به نسبت مساوی خلق می­ کند. بالاخره، مساوات و عدالت حکم به تک ­همسری می ­دهد: اگر مردان بتوانند چند زن بگیرند، چرا زنان نتوانند چند شوهر داشته باشند؟ این منصفانه ­تر به نظر می رسد!

حتی صاحب­ نظر مشهوری چون محمد حسنین هیکل به طور ضمنی تک­ همسری را بر چندهمسری ارجح می­ داند و می ­گوید: «سعادت خانواده و جامعه را می ­توان از طریق محدودیت­های مبتنی بر تک­ همسری بهتر تأمین نمود».[4] در واقع روابط محمد با زنانش به خودی خود بر ضد الگوی «چندهمسری» است.

به عنوان مثال، هیکل به مشکلات ناشی از چندهمسری اشاره می­ کند و می­ گوید: «زنان پیامبر تا آنجا پیش رفته بودند که علیه شوهر خود توطئه ­چینی می ­کردند». این وضعیت قابل درک است، چراکه هیکل به روشنی اذعان می ­کند که «محمد غالباً به بعضی از زنان خود بی ­توجهی می­ کرد و بسیاری اوقات از برخی دیگر دوری می­ جست».*

این نویسنده در ادامه می­ افزاید: «در واقع، علاقه و توجه بیشتر محمد به بعضی از زنان خود، موجب بروز چنان مجادلاتی در بین «مادران مؤمنین» (زنان پیغمبر) گردید که محمد به فکر طلاق دادن بعضی از آنها افتاد».[5]

تمام اینها گویای این نکته است که «چندهمسری» به هیچ ­وجه نمی­ تواند الگوی اخلاقی مناسبی برای انسان، چه در اعتقاد و چه در عمل باشد.

در اینجا حتی اگر موضوع اخلاقی بودن یا نبودن چندهمسری طبق تعلیم قرآن را کنار بگذاریم، باز هم این مشکل اساسی به قوت خود باقی می­ ماند که بسیاری شخصیت محمد را شکننده و خدشه­ دار می ­بینند. خدا به محمد «وحی» کرد و فرمان داد که مرد نباید همزمان بیش از چهار زن داشته باشد، با این وجود خود او بسیار بیش از این تعداد داشت.

یکی از دفاعیه ­نویسان مسلمان و از نویسندگان کتاب «پیامبر اسلام، شوهر ایده ­آل» اذعان می­ کند که محمد پانزده زن داشت! با این حال به دیگران می­ گفت که نمی­ توانند بیش از چهار زن داشته باشند. چگونه می­ توان فردی را الگوی کامل اخلاق برای تمام انسان­ها دانست، در حالی که خود یکی از قوانین اساسی خویش را که مدعی بود وحی خدا است، نقض می­ کرد؟

پاسخ مسلمانان به این سؤال به هیچ­وجه قانع ­کننده نیست. می­ گویند که وحی خدا به محمد، او را از قانون «حداکثر چهار زن» مستثنی نمود و طبق الهام خدا وی می­ توانست بیش از چهار زن بگیرد، ولی دیگران چنین اجازه­ ای نداشته و ندارند.

محمد وحی خدا را اینگونه بیان می­ کند: «ای پیامبر، ما زنانی را که مهرشان را ادا کردی، بر تو حلال کردیم و کنیزانی را که به غنیمت، خدا نصیب تو کرده و ملک تو شد… و نیز مؤمنه­ایی که خود را به رسول بی­ شرط و مهر ببخشد و رسول هم به نکاحش مایل باشد» و بلافاصله می­ افزاید: «این حکم مخصوص تو است و دون مؤمنان» (احزاب 50).

نکته عجیب ­تر اینکه محمد حتی فرمانی از جانب خدا مبنی بر ازدواج با زینب، زن مطلقه پسرخوانده­ اش دریافت نمود (احزاب 37) و جالب است بدانیم که شوهر زینب او را به این خاطر طلاق داد که پیامبر مسحور زیبایی او شده بود.

علاوه بر تمام اینها، مسلمانان اصرار دارند که باور کنیم در خصوص عدالت زناشویی در بین همسران، یعنی رعایت نوبت، خدا طی الهامی دیگر، استثنای خاصی برای محمد قائل شد و مطابق وحی خدا او می ­توانست از میان زنان خود هرکه را مایل باشد، بدون توجه به نوبت برای هم خوابگی اختیار کند: «تو ای رسول، هر از زنانت را که خواهی نوبتش را به تأخیر افکن و هرکه را خواهی نزد خود بپذیر…» (احزاب 51).

چنین پیدا است که بالاخره خدا مجبور شد حد و مرزی برای عشق محمد به زنان قرار دهد. چراکه کار به جایی رسید که وحی دیگری از جانب خدا بر او نازل شد که می­ گفت: «ای رسول، بعد از این دیگر عقد هیچ زنی بر تو حلال نیست و نه مبدل کردن این زنان به زنان دیگر، هرچند از حسن او به شگفت آیی و بسیار در نظرت زیبا آید، مگر کنیزی که مالک شوی…» (احزاب 52).

با نگاهی به بی­ ثباتی محمد، انسان شگفت­ زده می­ شود که با عقل سلیم و چشم بینا چگونه می­ توان چنین شخصی را نمونه اخلاق کامل و شوهری ایده ­آل دانست.