آیا قرآن کلام خداست؟ فصل چهارم- آیا می توان از منابع غیر اسلامی بهره برد؟ راستی، شواهد و مدارک اثبات اعتقاد مسلمانان کجاست؟ (مقالۀ بیست و هفتم)

فصل چهارم

آیا می توان از منابع غیر اسلامی بهره برد؟

تمام مدتی که تاریخ شناسان اسلامی مدرن با سنت و احادیث مسلمانان دست و پنجه نرم می کردند، مکتوبات همسایگان غیر اسلامی از جمله یونانی، ارمنی، عبری، آرامی، سریانی و قبطی در اختیار آنان قرار داشت که برخی از آنان تابع و تحت حاکمیت عرب بودند. این منابع، تا حد زیادی در اواخر قرن 19 و آغاز قرن حاضر (قرن 20) ویرایش و ترجمه شده اند. با این وجود، از آن پس روی قفسۀ کتابخانه ها دست نخورده باقی مانده اند. سؤالی که مطرح می شود این است که چرا؟ چرا تاریخ شناسان اسلامی به سراغ این منابع نرفته اند؟

نتیجه گیری

پاسخ مسلمانان به این پرسش آن است که این منابع با یکدیگر ناسازگارند که احتمالاً همین گونه است. با این حال، با توجه به فاصلۀ زیاد جغرافیایی و اجتماعی که این منابع غیر اسلامی از آنجا نشأت گرفته اند، اما به طور متفق القولی، نتایج یکسانی را در اخنیار ما می گذارند. بین شاهدان مستقل و معاصر جهان غیر اسلامیِ این منابع، تطابق و توافقی وجود دارد که باید مدارک و شواهد آنان را نیز مد نظر قرار بدهیم. این منابع غیر اسلامی به هر طریقی که تفسیر شوند، تردیدی باقی نمی گذارند که قرآن تحت تأثیر تغییرات دائمی، تدوین یافته است که به احتمال قریب به یقین در اوایل تا اواسط قرن هشتم و در دوران عباسی در عراق و ایران امروزی و یا پیرامون آن مدون (کانُن) شده است.

پس در مورد «قرآن» چه می توان گفت؟ آیا قرآن کلام ناب خدا است؟ مسلمانان ادعا می کنند که منشاء قرآن را تنها می توان از منظر سنت ها و احادیث اسلامی درک کرد. سنتی که به ما می گوید خدا حقیقت خود را از طریق قرآنی که بر محمد نازل کرده، آشکار نموده است. با این حال، ما در مورد صحت این ادعا تردید داریم، چرا که پیش از قرن هشتم، منابع اصلی و اولیه ای برای سنت های بعدی وجود نداشته است. در حقیقت منابع اسلامی که ما در اختیار داریم مربوط به تاریخ های نسبتاً متأخری هستند که بین 200 تا 300 سال پس از واقعه، گردآوری شده اند و وابسته به سنت های منتقل شده توسط داستان سرایانی هستند که نه تنها داستان های آنان مورد تأیید نیست، بلکه به نظر می رسد که به طور ناگهانی در اواخر قرن هشتم بسط و توسعه یافته اند.

وانسبرو می گوید که قرآن حتی دیرتر از احادیث تدوین شده است و توسط افرادی که مسئول تدوینِ احادیث اسلامی بودند، بعدها به عنوان مهر معتبری برای تأیید اعتقادات و قوانین مذهبی بعدی مورد استفاده قرار گرفته است. اگر این ادعا صحت داشته باشد، جای سؤال است که آیا خود محمد، قرآنی را که ما امروزه در اختیار داریم می شناسد یا خیر؟ به هر حال، خود قرآن منبعی برای اسلام و بهترین مرجع تلقی می گردد. با این وجود، حاوی اشکالات فراوانی است که قبلاً ذکر شدند. وقتی قرآن را باز کرده  قرائت می کنیم، بلافاصله با مشکلات ساختاری و ادبی زیادی روبرو می شویم که برای سندی که ادعا دارد کلام نهایی و کامل خدا است، خوشایند نیست.

در قرآن، روایات کتاب مقدسی جعلی زیادی را می بینیم که مثلاً در موازات کتاب مقدس اند ولی امروزه همگی می دانیم که دور از اعتبار و به کتاب های بدعتی تلمودی و رسالات آپوکریفایی مسیحی معروفند. و از این شگفت زده هستیم که چرا این رسالت انسانی (نه الهی) به یک کتاب مقدس ظاهراً غیر انسانی (قرآن) راه یافته است. با ویژگی های متناقض علمی نیز روبرو می شویم که آن ها نیز به صفحات این قرآن راه پیدا کرده اند. به نظر می رسد که این اشکالات از تألیفات الهی دور بوده و به این توضیح قابل قبول اشاره دارد که قرآن صرفاً مجموعه ای از منابع متفرقه است که از مکتوبات، داستان های عامیانه و سنت های شفاهی غیر معتبر پیرامون قرن هفتم و هشتم  وام گرفته شده است و به طور اتفاقی توسط تدوین کنندگانِ ناآگاهِ دورۀ عباسی به هم پیوند خورده اند. منابع غیر اسلامی که ما از جوامع مختلف مجاور در اختیار داریم، شواهد فوق را تأیید می کنند. اکثر آن چه در این منابع خارجی قرن هفتم و هشتم می یابیم، در مغایرت با چیزهایی است که سنت مسلمانان و قرآن به ما می گویند و همین امر باعث می شود که به اصالت قرآن مظنون باشیم.

در پایان، چیزی برای یک چارچوب محکم اسلامی وجود ندارد. منابع اسلامی مورد تردید قرار گرفته اند و این در حالی است که منابع غیر اسلامی به کمبود دلایل حقیقی و راستین در مورد صحت قرآن اشاره می کنند. مطالب مخدوش فراوانی وجود دارد که مدافعان اسلامی باید با آن ها دست و پنجه نرم کنند. با این حال، با این حقیقت تسکین می یابم که دفعه بد که دیدم یک مسلمان قرآن خود را به عنوان مدرکی برای برنامۀ کار خدا برای انسان بالا نگه داشته است، می توانم یک سؤال ساده از او بپرسم، همان سؤالی که اکنون مورخان مطرح کرده اند: «شواهد و مدارک اثبات اعتقاد مسلمانان کجا است؟»

متن مناظرات دکتر جی اسمیت (کاری از چوب مینیستری)