آئینها و سنتهای کلیسایی: عید پاک یا رستاخیز مسیح

عید پاک یا قیام، روز رستاخیز عیسی مسیح از مردگان و یکی از مهمترین اعیاد مسیحیان پس از کریسمس است. قیام مسیح از مردگان همه ساله در اواخر ماه مارس یا اوایل آوریل، در آغاز بهار جشن گرفته می‌شود.

  تاریخچه    

مسیحیان نخستین، که در جامعه‌ای یهودی می‌زیستند، جشن رستاخیز مسیح را همزمان با مراسم عید فصح برپا می‌کردند. 
روز یکشنبه برای اولین بار از سوی شورای نیقیه در سال ۳۲۵ میلادی رسماً به عنوان روز قیام مسیح معرفی شد و بدین ترتیب مسیحیان روز یکشنبه را جایگزین روز شنبه یا "شبات" کردند که مطابق شریعت یهود، روز استراحت مذهبی یهودیان بود. بدینسان روز فصح از عید قیام مسیح مجزا گردید. 
بدین ترتیب اولین یکشنبه بعد از برآمدن ماه کامل (بدر) پس از رسیدن خورشید به برج حمل را روز قیام دانستند، که می‌تواند میان سوم فروردین تا آخر فروردین (۲۲ مارس تا ۲۵ آوریل) قرار گیرد. از اینرو زمان عید پاک ثابت نیست و هر سال میان ۲۲ مارس تا ۲۵ آوریل تغییر می‌کند، ولی آنچه درباره این عید جالب است همزمانی این جشن با آغاز بهار و نوروز ما ایرانیان است. 
عنوان "پاک" برخلاف آنچه برخی تصور می‌کنند، ربطی به "پاکی" و "تمییزی" ندارد، بلکه ترجمه فرانسوی عید قیام است. واژه فرانسوی "پاک" نیز خود از واژه لاتین "پاسخا" (Paskha) مشتق شده است که ریشه‌اش همان واژه عبری "پسَح"، مهمترین عید یهودیان است. علت این است که مصلوب شدن عیسی مسیح در هفته‌ای اتفاق افتاد که یهودیان بره پسح یا فصح را به یادبود خروج قوم یهود از اسارت مصر قربانی می‌کردند. درست همانطور که در شب واقعۀ پسح خون بره که بر سر در منازل قوم خدا پاشیده شده بود سبب رهایی آنان گردید، در واقعه صلیب و قیام مسیح نیز خون بره خدا سبب رهایی و رستگاری قوم جدید خدا شد. 
در این مورد واژه انگلیسی Easter دو نظریه متفاوت وجود دارد. برخی از محققین آن را برگرفته از لغت Easter می‌دانند که نام الهۀ نور یا بهار در میان اقوام آنگلوساکسون بود. آنگلوساکسون‌ها این الهه را مظهر نور در حال تزاید می‌دانستند که نوید دهندۀ رسیدن بهار و آغاز سال بود. به همین دلیل امروزه در آلمان جشنی سنتی به نام Ester وجود دارد که در آن مردم تخم مرغ‌های قرمز رنگ به نشانۀ تولد دوباره به یکدیگر می‌دهند. برخی دیگر معتقدند که عنوان Easter از لغت Eostarun در زبان قدیمی آلمان به معنی "فجر" یا "سپیده دم" آمده است. شبیه همین لغت در زبان آلمان قدیم به معنی "سفید" نیز هست. جالب است که عید قیام از دیرباز روزی "سفید" دانسته می‌شد چون مسیحیانی که در این روز برای اولین بار غسل تعمید می‌گرفتند، به مناسبت جشن قیام مسیح جامه‌هایی سفید می‌پوشیدند.

  آداب و رسوم    

گرچه آداب و مراسم مذهبی این مراسم هر سال کمرنگ تر می‌شود، اما مسیحیان این مراسم را همراه با آیین و مناسک خاصی برگزار می‌کردند. یکی از این مراسم که هنوز هم میان بسیاری از مسیحیان رعایت می‌شود، روزه داری است که البته در میان باورهای مختلف مسیحی از روزه داری تا پرهیز از پرخوری یا پرهیز از خوردن گوشت تغییر می‌کند. این روزها همچنین روزهای مقدسی برای توبه از گناهان نیز به شمار می‌رود. اما آنچه امروزه در بیشتر کشورهای غربی و مسیحی از عید پاک به جا مانده خانه تکانی، آشپزی و تدارک برای میهمانی عید پاک است. رنگ کردن تخم مرغ‌ها نیز یکی دیگر از این آیینها می‌باشد. 
مراسم عید پاک، معمولاً از یک هفته قبل و به نام هفته پاک یا هفته مقدس شروع می‌شود. به ایمانداران توصیه می‌شود که این روزها را با روزه داری، امساک، پارسایی و پرهیزکاری طی کنند. 
هفته پاک با روز "یکشنبه نخل" شروع می‌شود، که ششمین و آخرین یکشنبه از ایام توبه و روزه است. مطابق با کتاب مقدس، در آخرین یکشنبه پیش از عید پاک، مسیح پیروزمندانه وارد اورشلیم شد، در حالیکه پیروان او مسیر حرکت او را با شاخ و برگ درخت نخل فرش کرده بودند. از اینرو به یکشنبه نخل معروف شده است. 
"جمعه نیک" یا "جمعه صلیب"، روزی است که مسیح به صلیب کشیده شد، برخی از ایمانداران در این روز معمولاً از خوردن گوشت خود داری می‌کنند. این روز در اکثر کشورهاى مسیحى تعطیل عمومى است. 
روز شنبه را، که به "شنبه مقدس" معروف است،، ایمانداران معمولا به عبادت و تأمل و خویشتن داری بر گزار می‌کنند. 
روز یکشنبه که همان روز قیام مسیح است در همه خانه‌ها جشن بر گزار می‌شود، که با شادمانی و بزم همراه است. غذای اصلی در این روز معمولاً از گوشت بره است.

  خرگوش و تخم مرغهای رنگی عید پاک    

خرگوش عید پاک که به خرگوش بهار شهرت داد در بخشهایی از ایالات متحده به عنوان خرگوش اساطیری که در روز عید پاک به کودکان هدیه می‌دهند شناخته شده است و ریشه آن به فرهنگهای اروپای غربی باز می‌گردد. فرهنگ ارائه تخم مرغ توسط یک خرگوش از سوی پروتستانهای آلمان به وجود آمده که می‌خواستند از سنت خوردن تخم مرغ رنگی کاتولیکها در روز عید پاک پرهیز کنند و از سویی هم نمی‌خواستند فرزندان خود را با سنتهای روزه داری کاتولیک آشنا کنند؛ چرا که در مذهب کاتولیک مسیحیت خوردن تخم مرغ در ایام روزه ممنوع بود به همین دلیل تخم مرغ در روز عید پاک فراوان بود. از اینرو، ایده خرگوشی که تخم مرغ به کودکان هدیه می‌دهد توسط مهاجران آلمانی به ایالات متحده راه یافت. هم اکنون در برخی از ایالتهای آمریکا، بزرگسالان تخم مرغ رنگی‌ها را پنهان می‌کنند تا کودکان آنها را پیدا کنند و در برخی دیگر از ایالتها تخم مرغهای عید پاک را هدیه خرگوش می‌دانند. 
در کل خرگوش نماد زایش و باروری است، زیرا خرگوش حیوانی چالاک است که در آغاز بهار در حال زاد و ولد است. 
تخم مرغ عید پاک، تخم مرغهای ویژه‌ای هستند که غالباً به منظور جشن گرفتن عید پاک یا آغاز بهار هدیه داده می‌شوند. تخم مرغ نشانگر زایش دوبارهٔ زمین در جشن‌های بهاری است. 
روزهای هفته پاک یا مقدس بدین شرح است؛ یكشنبه روز نخل، دوشنبه هفته مقدس، سه شنبه هفته مقدس، چهار شنبه هفته مقدس، پنجشنبه روز انعام، جمعه نیکو یا جمعه صلیب، شنبه شب عید پاک و یکشنبه روز عید پاک محسوب می‌شود.

  سنت‌های روز عید پاک    

کلیساها مراسم مختلفی را در روز عید پاک برگزار می‌کنند که این مراسم در کلیساهای غربی و شرقی با یکدیگر تفاوت دارد.

  عید پاک در غرب    

جشن عید پاک به شیوه‌های مختلفی در میان مسیحیان غربی برگزار می‌شود. مراسم سنتی و عبادی عید پاک در میان کاتولیک ها، لوتری‌ها و انگلیکن‌ها از شنبه مقدس با مراسم شامگاهی عید پاک آغاز شده که به عنوان مهمترین عبادت سال محسوب می‌شود. این مراسم در تاریکی مطلق که در آن تنها یک شمع به نماد بلند شدن مسیح از دنیای مردگان روشن می‌شود و دعای ویژه عید پاک منسوب به "سنت آمروس" قرائت می‌شود. پیش از این مراسم بخش‌هایی از عهد قدیم قرائت می‌شود که عمدتاً داستان آفرینش، قربانی اسحاق، گذشتن از دریای سرخ و پیش بینی ظهور مسیح از عهد قدیم کتاب مقدس انتخاب می‌شود. این بخش از مراسم روز عید پاک با سرود روحانی حمد خداوند و قرائتهای از رستاخیر در انجیل به نقطه اوج خود می‌رسد. موعظه پس از قرائت انجیل نیز از برنامه‌های این روز محسوب می‌شود. در قدیم، عید پاک به عنوان مناسب ترین زمان برای تعمید محسوب می‌شد که اکنون این سنت تنها در کلیسای کاتولیک رم صورت می‌گیرد. مراسم شامگاهی عید پاک با برگزاری عشای ربانی خاتمه می‌یابد. مراسم دیگر عید پاک در روز یکشنبه برگزار می‌شود. برخی از کلیساها ترجیح می‌دهند این مراسم شبانگاهی را در ساعات اولیه صبح یکشنبه برگزار کنند، البته تا شنبه شب، برخی از کلیساها نیز پیش از روشن کردن شمع به قرائت عهد قدیم می‌پردازند.

  عید پاک در شرق    

عید پاک مهمترین و بنیادی ترین عید ارتدکس شرقی محسوب می‌شود و دیگر مراسم دینی چون کریسمس در تقویم ارتدکس شرقی از درجه دوم اهمیت برخوردار است. این امر بیشتر در فرهنگ کشورهایی به چشم می‌خورد که به صورت سنتی اکثریت جمعیت آنها را ارتدکسها تشکیل داده‌اند. برخی از تحلیلگران مسیحیت سنت‌های کلیساهای شرقی را اصلی و غنی توصیف می‌کنند و از سوی دیگر سنتهایی را که زمان عید کریسمس اجرا می‌شود را اصولا منسوب به کشورهای غربی چون آلمان یا ایالات متحده آمریکا می‌دانند. البته این امر بدان معنا نیست که کریسمس و دیگرمراسم عبادی در تقویم دینی مسیحیت نادیده انگاشته می‌شود، بلکه این رویدادها نیز در جای خود از اهمیت بسیاری برخوردار است، نقطه اوج مراسم دینی مسیحیت روز رستاخیر مسیح محسوب می‌شود. عید پاک تحقق هدف رسالت مسیح بر زمین است و این امر در سرودهای روحانی که در این روزخوانده می‌شود نیز مورد تأکید قرار می‌گیرد. علاوه بر روزه گرفتن، صدقه دادن و دعا کردن، مسیحیان ارتدکس باید از تمام فعالیتهای اضافه پرهیز کنند. بر اساس سنتهای ارتدکس، در عصر روز شنبه مقدس پس از ساعت ۱۱ شب مراسم آغاز می‌شود و تمام چراغها و روشناییهای ساختمان کلیسا خاموش می‌شود و تنها یک شعله کوچک در محراب روشن می‌شود و یا اینکه در ابتدا شبان شمع خود را روشن کرده و پس از آن شمعهای شماسان را روشن می‌کند و آنها نیز شمع‌های شرکت کنندگان در کلیسا را روشن خواهند کرد. درست زمان نیمه شب مراسم دعای ویژه صبح برگزار می‌شود. سهیم شدن در غذای خود با دیگران نیز از رسوم این ایام محسوب می‌شود. روز پس از شنبه مقدس که روز عید پاک محسوب می‌شود هیچ مراسم عبادی برگزار نمی‌شود؛ چرا که مراسم آن روز در ساعات اولیه بامدادی به اتمام رسیده است، اما عصر عید پاک مراسم دعای عصرگاهی و سهیم کردن دیگران در یک وعده غذایی برگزار می‌شود. در این مراسم که در طول چند قرن اخیر به یک رسم تبدیل شده کشیش و دیگر حاضران در کلیسا یک بخش از انجیل یوحنا را به هر زبانی که می‌توانند قرائت می‌کنند. هفته‌ای که پس از یکشنبه عید پاک می‌آید به هفته روشن شهرت دارد که روزه گرفتن ممنوع اعلام شده است و مسیحیان زمان دیدار با یکدیگر می‌گویند مسیح برخاسته است و در پاسخ می‌شنوند که او به راستی برخاسته است.

برگرفته از وب سایت: www.razgah.com