آئینها و مراسم عهد عتیق: عید پسح (یا عید فصح)

عید پسَح هر ساله به یادگاری رهایی یهودیان (اسرائیلیها) از اسارت در مصر جشن گرفته می‌شد. این عید برای مدت یک هفته بطول می‌کشید و اسرائیلیها در طی آن فقط باید نان فطیر می‌خوردند. از اینرو عید پسَح، عید فطیر نیز نامیده می‌شد. بره پسَح باید در اولین روز عید قربانی می‌شد و خوراک پسَح خورده می‌شد (خروج ۱۲: ۱۴-۱۷؛ لاویان ۲۳: ۴-۸). 
واژه ” پسَح“ به معنی ” گذر کردن“ است. در آخرین شبی که اسرائیلیها در مصر بودند، خداوند بر آن شد تا تمامی نخست زادگان موجودات زنده در مصر را به هلاکت برساند، زیرا فرعون حکمران مصریها از آزاد ساختن اسرائیلیها برای ترک مصر امتناع کرده بود. اما خداوند اول به اسرائیلیها فرمان داد تا بره‌ای را قربانی کرده و مقداری از خون آنرا بر چهار چوب درب منازل خود بمالند. و زمانی که فرشته هلاک کننده بیاید و خون را ببیند، خواهد دانست که نباید نخست زادگان این خانه‌ها را هلاک سازد (خروج ۱۲: ۱-۱۴، ۲۱-۳۰؛ عبرانیان ۱۱: ۲۸). 
مسیحیان عید پسَح یهودیان را جشن نمی‌گیرند یعنی مراسم نان فطیر را برگزار نمی‌کنند. اما مسیحیان در عوض آن، مرگ و رستاخیز مسیح را جشن می‌گیرند. روز مرگ او به نام جمعة الصلیب و روز رستاخیز وی از مردگان به نام عید پاک، جشن گرفته می‌شود.

  پسح یا عید آزادی    

پسح که یکی از سه عید بزرگ یهودیان به شمار می‌آید، روز ۱۵ ماه عبری نیسان، اولین ماه سال، شروع می‌شود و ۸ روز طول میكشد. این عید مقارن با ماه فروردین است. پسح را عید آزادی و بهار نام نهاده اند، زیرا در نخستین هفته‌های فصل بهار آغاز می‌شود و یادگار خروج یهودیان از سرزمین مصر و رهائی آنان از قید بردگی در مصر تحت حاکمیت فراعنه است. 
روز نخست و روز پایانی عید پسح مقدس است و یهودیان کارهای روزانه را کنار می‌گذارند و به نیایش و استراحت و شادی می‌پردازند. یهودیان در شب عید داستان خروج از سرزمین بردگی مصر را بازگو می‌کنند و پروردگار را سپاس می‌گویند که آزادی را به آنان باز گرداند. یهودیان موظفند که داستان خروج از مصر و بازیافتن آزادی را (که هگادا نامیده می‌شود) همیشه به یاد داشته باشند و آن را به فرزندان و نوادگان خویش نیز بیاموزند. 
یهودیان پیش از فرا رسیدن عید پسح خانه‌های خود را کاملا نظافت می‌کنند و برای سفره عید ظرفهای نو می‌خرند و ظرفهای موجود را نیز در آب جوش فرو می‌برند تا هر اثری از مواد ترشیده از آن زدوده شود. نان فطیر (مصا) از آرد گندم و جو و ذرت و دیگر غلات تهیه می‌شود و پیش از آن که خمیر ور آید باید در تنور قرار گیرد (از هنگام آماده کردن خمیر تا قرار دادن آن در تنور نباید بیش از ۱۸ دقیقه بگذرد.) شام شب عید پسح مفصل تر از دیگر روزهای هفته و ایام سال است. 
نزدیکی عید پسح با نوروز موجب شده که مراسم پسح در میان ایرانیان یهودی با شکوه و مراسم ویژه‌ای انجام شود و افزون بر مراسم مذهبی، سنت‌های جاری نوروز، از جمله دید و بازدید خانواده‌ها نیز اجرا شود. 
در شب‌های اول و دوم پسح، بنابر تحقیقات آنوبانینی مراسم خاصی در خانه و با حضور اعضای خانواده برگزار می‌شود که شامل قرائت دعای مخصوص یائین (شراب مقدس)، خوردن مصا (نان فطیر) و سبزی تلخ و تعریف وقایع خروج از مصر و خواندن متونی در ستایش خداست که دلیل انجام این مراسم به این علت است: 
قرائت دعای ویژه یائین (شراب مقدس): مانند شب‌های شنبه و سایر اعیاد، شروع مراسم سفره با تقدیس است. در این شب در چهار مرحله یائین نوشیده می‌شود که نشانگر شادی و سرور به خاطر فرمان خداست. 
شستن دست ها: مانند شروع مراسم با طهارت دست ها، سال نو نیز با طهارت قلب‌ها شروع خواهد شد. 
خوردن کرفس: سبزی، سمبل تجدید حیات نباتات در آغاز بهار است که اشاره‌ای است به شروع حیات نوین بنی اسرائیل پس از آزادی، که این عید هم در فصل بهار واقع شده است. 
سه عدد مصا (نان فطیر): بر سر سفره این شب، سه قرص مصا به یادبود سه جد بنی اسرائیل، یعنی ابراهیم، اسحاق و یعقوب قرار دارد. 
تعریف وقایع خروج از مصر: تمامی اهمیت این عید و مراسم به این بخش تعلق دارد. هَگادا کتابی است که هم طریقه مراسم و هم شرح این وقایع را به طور کامل توضیح داده است. این قسمت را باید بزرگ ترین فرد حاضر در جمع اجرا کند، ولی برای کودکان هم مراسم خاصی وجود دارد. هگادا برای همه انسان‌ها با درک و فهم‌های متفاوت تنظیم شده است. این کتاب به زبان عبری است و برای اشخاصی که عبری بلد نیستند در ایران ترجمه فارسی نیز وجود دارد. 
دعا بر نان: این بخش جزو احکام معمول یهود است که قبل از خوردن نان بر آن می‌خوانند. 
سبزی تلخ: خوردن سبزی تلخ نشانه چشیدن و احساس تلخی‌هایی است که بنی اسرائیل در دوران بندگی مصر متحمل شده‌اند. 
پیچیدن لقمه: در این سنت لقمه‌ای حاوی مصا، سبزی تلخ و حَروَست پیچیده و خورده می‌شود. حروست نوعی خوراکی معمول این عید، شبیه به گل است و نشانه کار گل مالی و خشت زنی عبرانیان است. 
صرف شام: در این قسمت شام صرف می‌شود. 
گفتن دعای پس از غذا: طبق سنت یهودیان، بعد از خوردن غذا دعای مخصوصی خوانده می‌شود. مدح و ثنا – رضایت الهی: در این دعاها یهودیان از خدا به خاطر نعمت‌هایی که به آن‌ها داده تشکر می‌کنند. 
ایام پسح ۸ روز ادامه دارد به دلیل این که پانزدهم ماه نیسان که آغاز این جشن است، روزی است که بنی اسرائیل از مصر خارج می‌شوند و روز هفتم زمانی است که قوم بنی اسرائیل به دریای سرخ می‌رسد. چند روز قبل از شروع این عید، همه یهودیان موظفند محل زندگی خود را از خمیر مایه پاک کنند.

  اهمیت عید فصح از لحاظ ملی    

اهمیت بنیادین عید فصح در عهد قدیم در این بود که این عید یادآور عبور نمودن خداوند از کنار خانه‌های مردم اسرائیل و محافظت نمودن از آنها در برابر بلای مهلکی بود که بر سر مصریان نازل شد (خروج ۱۲: ۱۴؛ ۲۶- ۲۷). خون بره فصح که بر سر در خانه‌های آنها پاشیده شده بود، علامتی بود که بر اساس آن فرشته مرگ از کنار آن خانه عبور می‌کرد و بدین وسیله قوم اسرائیل از این بلای هولناک محفوظ می‌ماندند (خروج ۱۲: ۱۳). بنابراین برطبق خروج ۱۲: ۱۴، ۱۷ و تثنیه ۱۶: ۱- ۴، مفهوم ملی عید فصح در عهد قدیم این بود که این عید یادآور رهایی قوم اسرائیل از اسارتشان در مصر بود.

  عید فطیر یا عید مصاها    

از آنجا كه یهودیان هنگام خروج از مصر فرصت كافی برای تهیه خمیر مناسب جهت پخت نان نداشتند، ناگزیر از خمیر ترش استفاده نكرده، و نان فطیر پختند كه در زبان عبری «مَصـا» نام دارد و از اینرو یهودیان در این عید تنها مجاز به استفاده از نان فطیر هستند. از این رو عید پسح «عید مصاها» یا عید فطیر نیز نامیده می‌شود.

برگرفته از وب سایت: www.razgah.com