باستان شناسی و کتاب مقدس: اهمیت مذهبی کتیبۀ اوگاریت

اهمیت مذهبی کتیبۀ اوگاریت

از مهم ترین ارزش های متون مذهبی راس شمرا (اوگاریت) این است که به دانشجوی کتاب مقدس، اطلاعات زمینه ای برای مطالعۀ مذاهب عهد عتیق می دهد. شعر رزمی در معبد خدایان کنعانی در مقام اول قرار دارد. اکنون می دانیم که معبد خدایان کنعانی توسط ایل (EL) یا بالاترین خدای کنعانی رهبری می گردید. ایل همچنین نامی است که در عهد عتیق به خداوند داده شده است (پیدایش 33: 20). نام ایل، اغلب در اشعار عهد عتیق دیده می شود (مزامیر 18: 31، 32؛ ایوب 8: 3). در بعضی نثرها به صورت ترکیب با کلمات دیگر به کار می رود، مثل ال الیون (El Elyon)، خدای تعالی (پیدایش 14: 18)، ال شدای (El Shaddai)، خدای قادر مطلق (پیدایش 17: 1)، ال های (El Hai)، خدای زنده (یوشع 3: 10). البته این به معنای وجود هیچ نوع ارتباطی با اسطوره های کنعانی نیست. «ایل» لغت کلی سامی برای خداوند است. در زبان اوگاریت «ایل» فرمانروای شهوت و خونخواری بود. توصیف او مانند سایر خدایان کنعانی کاملاً صحت شهادت عهد عتیق را در رابطه با نفوذ فساد و ناپاکی در مذهب کنعان، اثبات می کند.

بعل (Baal) پسر ایل بود. او در معبد خدایان کنعانی، پادشاه سایر خدایان محسوب می گردید و بر آن ها فرمانروایی می کرد. او خدای طوفان و باران بود. به نظر می رسد تندر انعکاس صدای او در آسمانها باشد. در راس شامرا، یک ستون سنگی پیدا شد که نشان می داد بعل دارای لقب رعد و برق بود. سه شعر اوگاریت در رابطه با بعل است. پرستش بعل و تأثیر و نفوذ آن در بین قوم یکی از موارد تضعیف کننده و تهدید کننده برای یهودیان فلسطین به شمار می رفت. آن ها می بایست دائماً در برابر آن ایستادگی و مقاومت می کردند.

به عنوان بخشندۀ باران، در بارآوری و محصول، نقش مهمی در اسطوره های کنعان دارد. او با «موت» (Mot) خدای مرگ و خشکسالی در کشمکش است. در جنگ، بعل کشته می شود و در نتیجه، یک خشک سالی فصلی از ژوئن تا اواخر اکتبر اتفاق می افتد. سپس عنات (Anath)، خواهر و دوستدار بعل او را جستجو کرده جسدش را می یابد و دشمنش «موت» را می کشد. سپس بعل زندگی دوباره می یابد و نشو و نمای گیاهان را برای یک دورۀ هفت ساله احیا می کند. حماسۀ بعلِ بزرگِ اوگاریت، موضوع اصلی این کتیبه است.

فنیقی ها در اوگاریت نه تنها خدایان غیر اخلاقی و فاسد، بلکه الهه نیز داشتند. سه الهۀ برجستۀ آن ها عبارت بودند از: غنات، آستارته و اشیره (Asherah). آن ها مشوق جنگ و مسائل شهوانی هستند. آن ها نیز مانند ایل و بعل تأثیرات مخرب و ناپاکی را در مذهب کنعان دارند. از آنجایی که آن ها جنگ را از لحاظ بی حرمتی، کشتن و مسائل جنسی نمایش می دهند در اصل، اشارۀ ضمنی به آزادی شهوانی دارند.

آگاهی های تازه در مورد مذهب کنعانی به دانشجوی کتاب مقدس کمک می کند تا دقیقاً شهادت عهد عتیق را در مورد کنعانیان ارزشیابی کند. نقد تاریخی-ادبی (Higher Criticism) در قسمت هایی که فرمان الهی برای نابودی کامل این آیین ها وجود دارد، نویسندگان عهد عتیق را به دلیل عدم رعایت اصول اخلاقی مورد سرزنش و انتقاد قرار می داد. برای نمونه قلع و قمع مردم اریحا، کشتار عمالیقی ها به وسیلۀ شائول و بیرون کردن کل کنعانی ها. تمامی این مثل ها را وقتی در نور فساد مذهب کنعان می بینیم، نظر متفاوتی می یابیم. در پیدایش 15: 16 خداوند از «گناه اموریان» که هنوز در ایام ابراهیم «تمام نشده است» صحبت می کند. اما باستان شناسی ثابت می کند که مذهب غیر اخلاقی کنعانیان در زمان یوشع یعنی 400 سال بعد کامل شده بود و می بایست نابود گردد.

امروزه در نتیجۀ کشف ادبیات راس شمرا، ماهیت واقعی مذهب کنعانیان در پیش روی محققین روشن گشته است. تا چندی قبل اتکای ما فقط بر شهادت پدران اولیۀ کلیسا از قبیل اوزبیوس (Eusebius) که از یک مرجع قدیمی نقل قول می کند و یا فیلو (Philo) اهل «Byblos» که به یک مرجع بسیار قدیمی به نام «Sanchuniaton» (افسانه های مردم فونسیا) استناد می کند، قرار داشت. ما نباید به صحت این مدارک خارج از کتاب مقدس یا به سندیت شهادت عهد عتیق شک کنیم. اکنون در نتیجۀ کشفیات باستان شناسی، مدرکی دال بر ماهیت منحط و فاسد آیین های پرستشی کنعان در اختیار ما است. نمی توان یک طرفه از عهد عتیق انتقاد کرد و آن را به دلیل فرمان نابودی کنعانیان به داشتن اصول اخلاقی پائین، متهم نمود. در حقیقت باستان شناسی اشاره می کند که مردم آن قدر فاسد شده بودند و با گناهان وحشتناک و غیر اخلاقی جنسی عجین گشته بودند که نه به علت حملۀ یوشع و قوم بنی اسرائیل برای تسخیر زمین، بلکه زیر سنگینی بار گناهان خویش، هلاک می گردیدند.

شبیه کاهن، شبیه مردم. یک ضرب المثل قدیمی است. در هیچ سالنامه ای چنین ملغمه ای از خشونت و شهوت جنسی که قسمتی از آیین پرستش کنعانیان را تشکیل می دهد، دیده نشده است. در نتیجه این هشدار کتاب مقدس که داوری بر حق خدا بر مذهب گناه آلود کنعان اجرا خواهد شد، به وسیلۀ باسنان شناسی تائید می گردد. باستان شناسی به ما کمک می کند تا از دریچه ای کاملاً متفاوت به کنعانیان نگاه کنیم.

این حقیقت زمانی که به وضعیت اخلاقی پایین خدایان و الهه های کنعانی توجه کنیم، بیشتر آشکار می گردد. «ایل» یک فرمانروای درنده خوی، شهوت ران و مستبد است که گناهان زنا با محارم و قتل را انجام داده است. «بعل» همچنین جنایت های بسیار بزرگی انجام می داد. مردم چگونه می توانستند این گونه خدایان را بپرستند و به گناهان آلوده نشوند؟ از هشدارهای مکرر خداوند برای اجتناب و دوری از بعلیم تعجب نکنید. از تاریخ آلوده شدن قوم بنی اسرائیل به پرستش بعل که داستان طولانی از لعنت و رنج را به دنبال داشت، نباید تعجب کرد.

دورۀ اخاب و ایزابل؛ اهمیت آیین باروری کنعانیان، ازدواج بنی اسرائیلی ها و کنعانیان و تأثیر ویرانگر نافرمانی از هشدار صریح خداوند را نشان می دهد. قلع و قمع کنعانیان در زمان یوشع سؤالی در مورد هلاک شدن مردم بی گناه نبود. بلکه انتخابی بود بین هلاک کردن یا هلاک شدن، جدا شدن یا آلوده گردیدن، از بین بردن طاعون و یا اینکه اجازه دهیم طاعون همه را نابود سازد.

برگرفته از کتاب دائرةالمعارف کتاب مقدس