نقد کتاب مقدس

آغاز رنسانس در واقع پایان یافتن قرون وسطی و شروع عصر جدیدی در اروپا بود. عصری که در آن خِرَد جایگاه ویژه و منحصر به فردی داشت و عقل گرایی یا مکتب اصالت عقل، حرف آخر را می زد. پیروان به وسیله آن می توانند به همه حقایق دست یابند. در همین عصر بود که نگرش نقادانه پا به عرصه وجود گذاشت و کتاب مقدس نیز از تیغ این برخورد نقادانه در امان نماند، در نتیجه شاخه ای در الهیات به وجود آمد که به نقد کتاب مقدس (Biblical Criticis) معروف گردید. از آنجایی که بعضی از نقادان اولیه به بهانه تحقیق و تجسس بیشتر در کتاب مقدس با مسیحیت دشمنی می کردند و برای نتایج حاصل از این نقادی نسبت به متن صریح کتاب مقدس ارزش بیشتری قائل بودند، مخالفت مسیحیان محافظه کار یا انجیلی را برانگیختند. با گذشت زمان مسیحیان انجیلی به تدریج دیدگاه بدبینانه خود را نسبت به نقد کتاب مقدس کنار گذاشتند و از آن به عنوان وسیله ای برای اثبات حقانیت کتاب مقدس و ایمان مسیحی استفاده کردند.

نقد کتاب مقدس به دو قسمت تقسیم می گردد : نقد نسخ (Textual Criticism)که در گذشته به آن Lower Criticism می گفتند و علمی است که کلیه نسخه های موجود از قسمت های مختلف کتاب مقدس را با یکدیگر مقایسه می کند تا صحیح ترین و معتبرترین متن را بیابد. هدف از نقد تاریخی – ادبی (Historical – Literary Criticism) که قبلاً به Higher Criticism معروف بود، روشن ساختن حقایقی درباره نویسنده، تاریخ و سبک نگارش و اثبات تاریخی بودن رویدادها است.

نقد نسخ

همان طور که اشاره شد ، در نقد نسخ ، هدف دستیابی به متنی است که به دست نوشته اولیه نزدیک تر باشد. در نتیجه نقاد می بایست کلیه نسخهه های موجود از یک متن را مقایسه کند و تغییرات به وجود آمده در متن را ردیابی کند تا به متن اصلی دست یابد.

• نقد نسخ عهد عتیق

برای رسیدن به متن عهد عتیق دو منبع وجود دارد که عبارتند از : دست نوشته ها (Manuscripts) که مستقیماً از متن عبری بدست ما رسیده و ترجمه های قدیمی که از روی دست مطالب عبری انجام شده اند.

-نسخ دست نوشته عبری

قدیمی ترین تاریخ که می توان برای نسخه های دست نوشته عبری در نظر گرفت سال 400 ق.م. است. اما نکته ای را که باید به آن توجه داشت این حقیقت است که کاتبان با دقت بسیار زیادی رونوشتها را تهیه می کردند و در حفظ آن تلاش فراوانی از خود نشان می دادند. وجود کتاب مقدس عبری در تمام طول تاریخ ثابت کننده این دقت و تلاش بی وقفه کاتبان است. علاوه بر این، هشدارهایی که برای مثال در تثنیه 31: 9، یوشع 24: 25 و 26 و 1سموئیل 10: 25 وجود دارد باعث می گردید که کاتبان در امر انتقال دقیق متن کلام خدا از خود توجه وسواس گونه ای نشان دهند.

سه دسته مهم عهد عتیق عبارتند از : ترجمه هفتاد (LXX یا Septuaginnt) تورات سامری و متن ماسورتها.

در عهد جدید نقل قولهایی که از عهد عتیق به عمل آمده از متن ماسورتها ، تورات سامری و ترجمه هفتاد بوده است. علاوه بر آنها “متن بابلی” احتمالاً در دوره اسارت در بابل وجود داشت و زمانی که مکابیان حکومت مستقل یهود را به وجود آورند ، توسط یهودیان به فلسطین آورد شد. اما در این مورد شواهد محکمی در دست نیست.

-ترجمه های قدیمی

مهمترین ترجمه های قدیمی موجود عبارتند از : ترجمه هفتاد ، تارگوم آرامی (تارگوم کلمه است آرامی به معنی ترجمه) و پشیتای سوری (پشیتیا به معنی ساده است).

از میان ترجمه های قدیمی ، مهمترین آنها برای نقد نسخ ترجمه هفتاد است که به عنوان کامل آن ترجمه هفتاد شیخ (Interpretation Septuaginta Seniorum یا Virorum) است. مطابق روایت موجود بطلمیوس (پتولمی) فیلادلفوس (حدود 250 ق.م. پادشاه مصر) هفتاد و دو شیخ را از اورشلیم دعوت کرد و آنها در مدت هفتاد و دو روز تورات را به یونانی ترجمه کردند. بر خلاف آنچه در این روایت آمده اکثراً می پذیرند که اگر چه این ترجمه زمان فیلادلفوس انجام گرفته اما به دلیل نیاز یهودیان اسکندریه بوده و توسط نویسندگان مختلف یونانی در اسکندریه بر اساس متنی که قبلاً در مصر موجود بود ، ترجمه شده است.

• نقد نسخ عهد جدید

نیاز به نقد نسخ عهد جدید ناشی از سه عمل است:

• نسخه های اصلی عهد جدید که احتمالاً بر طومارهای پاپیروسی نوشته شده اند ، همگی از میان رفته اند.
• برای مدتی بیش از 1400 سال ، عهد جدید با دست نسخه برداری می شد و نسخه برداران (کاتبان) احتمالاً مرتکب اشتباه غیر عمد می گردیدند.
• در حال حاضر 5338 نسخه دست نوشته یونانی (شامل تمام یا بخشی از عهد جدید) ، صدها نسخه از ترجمه های قدیمی و انبوهی از نقل قولها از عهد جدید در مطالب پدران کلیسا وجود دارد که در مواردی با یکدیگر تفاوت دارند.

بنابراین، وظیفه نقد نسخ این است که نسخه های دست نوشته را با یکدیگر مقایسه نماید، تغییرات متن را ردیابی کند و تشخیص دهد که کدام نسخه در کدام بخش ممکن است مطابق نسخه اولیه باشد.

منابعی که برای پیدا کردن متن اولیه وجود دارد عبارتند از: دست مطالب یونانی، ترجمه های قدیمی و نقل قولهای پدران کلیسا.

-نسخ یونانی

برای دستیابی به متن اولیه، نسخه های یونانی به این دلیل در اولویت قرار دارند که هم رونوشتهایی از نسخه های زبان اصلی هستند هم از سایر مدارک قدیمی تر می باشند. نسخه های یونانی به چهار دسته تقسیم می شوند: پاپیروسها، نسخ با حروف بزرگ، نسخ با حروف کوچک و کتب قرائت کلیسایی (Lectionaries).

• پاپیروسها

نسخه های اولیه عهد جدید احتمالاً بر روی طومارهای پاپیروسی نوشته شده است اما چون طومار برای قرائت و برای یافتن بخشهای مشخص مناسب نبود مسیحیان از زمانهای بسیار قدیم شروع به استفاده از Codex (کتاب) برای نوشتن کتاب مقدس خود کردند. بنابراین نسخ پاپیروسی عهد جدید که موجود است به شکل Codex می باشد که قدیمی ترین آنها با حروف بزرگ (Uncial) نوشته شده است. در این شیوه نگارش کلمات بدون فاصله نوشته شده و نقطه گذاری یا وجود ندارد و یا  بسیار کم است. تاکنون بخشهای کوچک یا بزرگی از هشتاد و پنج نسخه یونانی پاپیروسی کشف شده که قدمت آنها از سال 125 میلادی شروع (قسمتی از یوحنا 18: 31-34،37-38) و تا قرن هشتم ادامه می یابد و اکثر آنها متعلق به قرن های سوم و چهارم هستند. تمامی کتب عهد جدید به جز رساله تیموتائوس در این نسخه های یونانی یافت می شود.

• نسخ با حروف بزرگ (Uncials)

در اوایل قرن چهارم اوراق پوستی (Vellum) ، جای پاپیروس را گرفت. این اوراق هم بادوام تر بودند و هم بزرگتر.

کاتبان کتب اولیه (قرن چهارم تا نهم) به استفاده از حروف بزرگ در نسخه برداری ادامه دادند. در حال حاضر 268 نسخه با حروف بزرگ (Uncials) وجود دارد. اما فقط نسخه سیناییه (Codex Sinaiticus) شامل تمام عهد جدید است (حدود سال 350 م). نسخه واتیکانیه (Codex Vaticanus) شامل همه کتب عهد جدید به جز عبرانیان 9: 14 تا 13: 25 و کتاب مکاشفه است.

• نسخ با حرف کوچک (Minuscules)

در اوایل قرن نهم، خطی با حروف کوچک اختراع شد. کاتبان که دیدند استفاده از حروف کوچک در سرعت کار و صرفه جویی بسیارموثر است، از این نوع خط استفاده کردند به گونه ای که در اواخر قرن دهم متون با حروف بزرگ دیگر تولید نشد. تا امروز 2729 نسخه از این نوع کشف شده که از 1 تا 2729 شماره گذاری شده اند.

• کتب قرائت کلیسایی (Lectionaries)

این کتب شامل درسهایی روزانه و هفتگی از اناجیل و رسالات است که در دوران اولیه تدوین شده بود. در حال حاضر 2193 جلد از این کتب وجود دارد که قدیمی ترین آنها مربوط به قرن ششم و نسخه های کامل مربوط به قرن هشتم می باشند. این کتب با حروف بزرگ و کوچک تهیه شده و شامل اناجیل یا رسالات و گاه هر دو است. نسخه های موجود از این کتب با عدد و حرف “L” به صورت مایل کدگذاری شده اند (L.2193).

-ترجمه های قدیمی (Versions)

به دلیل فعالیتهای بشارتی گسترده کلیسای اولیه تا پیش از اواخر قرن دوم میلادی ، اکثر کتب عهد جدید به زبانهای لاتین ، سریانی ، قبطی (مصری قدیم) ترجمه شده بود. در قرون بعدی ترجمه های دیگری به زبان های گوتی، ارمنی، گرجی، حبشی، اسلاو و عربی تهیه شد. ترجمه های لاتین قدیمی ، سریانی قدیمی و قبطی به علت اینکه در دوران اولیه صورت گرفته اند و محل جغرافیایی آنها کاملاً مشخص است در بازیابی متن اولیه عهد جدید اهیمت خاصی دارند.

-نقل قولهای پدران کلیسا

نقل قولها و اشاراتی که از عهد جدید در مطالب پدران کلیسا یافت می شود. آخرین منبع اطلاعاتی برای نقد نسخ عهد جدید است. البته استفاده از آنها به چند دلیل مشکل است اغلب اوقات پدران کلیسا آیات را حفظ نقل می کرده اند. در نتیجه امکان دارد دقیقاً همان کلمات متن یونانی را بکار نبرده باشند. به علاوه از نسخه ای یونانی متفاوت استفاده می کردند و بالاخره اینکه در رونوشهای بعدی احتمالاً دستخوش تغییرات شده اند.

نقد تاریخی و ادبی

همان طور که قبلاً اشاره می شد هدف از نقد تاریخی-ادبی بررسی محتوای تاریخی و ساختار ادبی کتابهای کتاب مقدس است. در این گونه نقد، تاریخی بودن رویدادهای بیان شده در کتاب مقدس اثبات می گردد و همچنین درباره نویسندگان کتاب مقدس، سبک نگارش، تاریخ و مخاطبین رساله، تحقیق به عمل می آید.

اختلاف دو نوع نقد مخرب و مفید در همین جا است. مسیحیان انجیلی در واقع کتاب مقدس را به عنوان کلام الهام شده خدا پذیرفته اند و از این نوع نقد در جهت تائید آن استفاده می کنند. اما بعضی دیگر معتقد هستند که کتاب مقدس برای اثبات صحت و اعتبار خود لازم است با محک نقادی آزموده شود و نتایج بدست آمده را معتبرتر از آنچه کلام خدا می گوید، می‌دانند. نکته مهم این است که در این نوع نگرش درباره هر مطلبی که کتاب مقدس بیان می کند، شک و تردید وجود دارد.

برگرفته از کتاب دائره المعارف کتاب مقدس