آیا به‌راستی مذهب، خشونت برمی‌انگیزاند؟

آیا به‌راستی مذهب، خشونت برمی‌انگیزاند؟

آیا مذهب در پسِ همۀ خشونت‌ها در جهان است؟ آیا انگیزۀ همهٔ جنگ‌ها، به گونه‌ای، ریشه در عقاید مذهبی دارد؟ پاسخ برخی، به این پرسش، بلی است. برای نمونه، خدا قربانی هابیل را پذیرفت ولی از قائن قبول نکرد. در کتاب مقدس آمده که “این” خشم قائن را برانگیخت (پیدایش فصل ۴ آیۀ ۵). قائن سپس هابیل را کشت. اولین خشونت انسانی که در کتاب مقدس آمده، ریشه در امور مذهبی دارد. در پی آن هم کارهای خشونت‌آمیز بسیار دیگری در تاریخ بشریت رخ داد که مستقیم یا غیرمستقیم، مربوط به مذهب می‌شدند. پروفسور هارولد اِلِنس (Harold Ellens) در کتاب خود به نام “قدرت ویران‌گر مذهب”، که در سال ۲۰۰۷ منتشر شد، به مذهب به‌عنوان نقطۀ آغاز خشونت در جهان اشاره می‌کند. کتاب وی در اینترنت با عبارت زیر معرفی شده است: “چه با هواپیما به برج بازرگانی یا پنتاگن حمله شود، کشتی‌ها، بندرها یا ساختمان‌های دولتی  را منفجر کنند، یا پزشکان و پرستارانِ کلینیکِ سقط‌جنین را بکشند، فلسطینیان را ریشه‌کن کنند، یا سربازان اسرائیلی را با بمب‌های انتحاری به قتل برسانند، همۀ مذهبیونِ ویران‌گر، ناخودآگاه تحت‌تأثیر آموزه‌های مذهبی مشابهی شکل گرفته‌اند، و نمونه‌ها و احکام الهی خشونت‌بار یکسانی دارند.” از قائن تا بردگی فرزندان اسرائیل به دست مصری‌ها، تا جنگ‌های صلیبی قرن‌های یازده، دوازده و سیزدهم، تا بحران‌های امروزی در سراسر جهان، مذهب بیشتر به عنوان سرچشمۀ خشونت تجربه شده تا انگیزه‌ای برای آرامش. شاید به همین دلیل است که یک نویسندۀ معاصر خداناباور به نام کریستوفر هیچنس (Christopher Hitchens) نوشته: “مذهب همه چیز را زهر‌آلود می‌کند.”  نیچه فیلسوف خداناباور قرن نوزدهم هم با همین دید تحقیرآمیز نسبت به مسیحیت می‌گوید: “به دنبال فساد بی‌پایان است، از کژروی‌اش هیچ چیز در امان نمانده، ریشۀ همۀ ارزش‌ها را خشکانده، و همۀ راستی‌ها را به دروغ تبدیل کرده، و پایۀ هر تمامیتی را بر روحِ فرومایه گذارده.” ولی آیا واقعاً مذهب و به ویژه مسیحیت، دلیل خشونت در جهان است؟ شکی نیست که جنگ‌های زیادی به‌نام خدا در جهان رخ داده. اما مذهب تنها دلیل، و حتّی مهم‌ترین انگیزۀ خشونت جهانی نبوده. باید به خاطر داشته باشیم که بزرگ‌ترین خون‌ریزی‌های قرن بیستم به دست حکومت‌های سکولار، مانند رژیم‌های مارکسیست، انجام شده. در کشورهای چین کمونیست، اتحاد جماهیر شوروی، کامبوج و دیگر کشورهای کمونیستی، دست کم صد‌میلیون نفر فقط در قرن بیستم کشته شده‌اند. با نگاهی به فراگیرترین انگیزه‌ها متوجه می‌شویم که مسیحیت، مذهب یا بی‌مذهبی، فراگیرترین انگیزه‌های خشونت نیستند، بلکه دلِ خودمحور انسان، دلیل جنگ‌‌ها و خشونت‌ها است. مسیح می‌فرماید انگیزۀ شرارت و خشونت در جهان را نباید در مذاهبی که مخالف هم هستند و یا بیرون از شرایطی که در آن هستیم جست‌و‌جو کرد. بلکه: «از دل است که افکار پلید، قتل، زنا، بی عفتی، دزدی، شهادت دروغ و تهمت سرچشمه می‌گیرد. اینهاست که شخص را نجس می‌سازد …» انجیل متی فصل ۱۵ آیه‌های ۱۹و۲۰. آنچه خشونتِ ویران‌گر را در دنیا بر می‌انگیزاند، دلِ خودمحور انسان است که خود‌آزمندی، بدخواهی، حسادت، غرور و نفرت را می‌پروراند. و بدبختانه این کارها اغلب به نام مذهب انجام می‌پذیرد. در واقع دلِ بدخواه و مغرور شیطان بود که او را به سرکشی خشونت‌بار در علیه خدا وا داشت. بنابرین، خشونت از آغاز با ما بوده. لیکن پایۀ مذهب عیسی بر این‌ها نبوده. به این توجه نشده که انسان همواره خواهان بازگشت به طبیعت خودمحور خویش است تا خواسته‌هایش را به بهای زیر ِپا گذاشتنِ دیگران به‌دست آورد. و مردم اغلب برای رسیدن به این خواسته‌ها، دست به خشونت می‌زنند. اما از سوی دیگر این معادلۀ پیام عیسی است، که حُکم می‌کند تا به منافع و خواسته‌های دیگران به اندازۀ مال خودمان اهمیت بدهیم. در حقیقت این کانونِ تعلیمات مسیحیت و قلب الهی را هویدا می‌کند. مسیح فرموده: «پس با مردم همان‌گونه رفتار کنید که می‌خواهید با شما رفتار کنند. این است خلاصۀ تورات و نوشته‌های انبیا». انجیل متی فصل ۷ آیۀ ۱۲. با اینکه در گذشته و امروز کسانی بوده‌اند که زیر پرچم مذهب، دست‌های خود را به جنگ و برده‌گیری آلوده کرده‌اند و تلاش کرده‌اند که با خشونت بر دیگران چیره شوند، اما این روش مسیحیت راستین نیست. اگر مردم برخلاف تعلیمات مسیح و الگوهایی که خود به ما داده رفتار کنند، نمی‌توان گناه را به گردن مسیحیت انداخت. زیرا مسیح “سرور صلح” خوانده شده (اشعیا فصل ۹ آیۀ ۶)، و با نگاه کردن به تاریخ، بی‌گمان در خواهیم یافت که پیروان وفادار مسیح در رواج دادن صلح و نیکوکاری در جهان، همواره با قدرتِ تمام عمل کرده‌اند. این جهان‌بینی مسیح  است که پیروانش را در عالم تشویق کرده تا برای اقدامات بشردوستانه، حمایت از کودکان و نوزادان، قانون بر ضد کارکردن کودکان، جدایی حکومت و مذهب، آزادی و عدالت، و کمک به همۀ نیازمندان جهان، دست‌به‌کار شوند. مسیح و مذهبی که او با خود آورد، به خشونت پشت کرد و نیکوکاری و کمک‌های بناکننده را بیش از هر قدرت دیگری در تاریخ جهان رواج داد.

نویسنده: دکتر جاش مک داول

ترجمۀ: کشیش سیروس ترابی