ترجمۀ کتاب مقدس به زبان فارسی از چه تاریخی و توسط چه اشخاصی صورت گرفته است؟

ترجمۀ کتاب مقدس به زبان فارسی از چه تاریخی و توسط چه اشخاصی صورت گرفته است؟

تا قبل از قرن سیزدهم هیچ ترجمه ای به زبان فارسی از تورات و انجیل به چاپ نرسیده بود. در نیمۀ دوم قرن سیزدهم میلادی، مسیحیانی که پس از حملۀ مغول در شرق و شمال ایران متواری شده بودند، از یک دانشمند تبریزی که بدان نواحی سفر کرده بود تقاضا کردند تا جهت استفادۀ خود و فرزندانشان، انجیل را به ز بان فارسی برگرداند. هر چند که نام این دانشمند تبریزی به وضوح مشخص نگردیده، ولی احتمالاً همان «عزالدین محمد بن مظفر» است که بعدها در دستگاه حکومت ایلخانان به شغل مهمی دست یافت. بدون شک، عزالدین ترجمۀ خود را از متن سریانی انجیل انجام داده که یونانیان آن را «دیاتسرون» DIATESSARON نامیدند و توسط یک نفر سریانی به نام  تاتیان (طاطیانوس) تهیه شده است. از نسخۀ اصلی انجیل که توسط عزالدین ترجمه شده، متأسفانه هیچ اثری باقی نمانده اما از نسخی که طی سه قرن بعد، از روی آن رونویسی گردیده اند، چهار نسخه در دست است که جالب ترین و معروف ترین آن ها توسط فردی سریانی به نام «اوراهم بار شمشه عبداله» (ابراهیم بن شماش عبداله) تحریر گردیده که هم اکنون در کتابخانۀ معروف شهر فلورانس ایتالیا نگهداری می گردد و در سال 1548 میلادی یعنی در زمان سلطنت شاه طهماسب اول (1577-1524) توسط اسقف ارمنی شهر سلماس به پاپ سوم هدیه شده است. اگر چه متن این کتاب کاملاً به زبان فارسی است، ولی صفحۀ عنوان کتاب با خطوط درشت سریانی تزئین یافته و دارای سه نوع تاریخ هجری، یونانی ومیلادی است.

کتاب های پنج گانۀ موسی یعنی تورات (عهد عتیق) در سال 1546 میلادی توسط یک نفر کلیمی ایرانی به نام «یعقوب بن یوسف طاووس» به فارسی ترجمه گردید و توسط شخصی به نام E. B. G. SONCINO با حروف عبری در قسطنطنیه به چاپ رسید.

در این زمینه، از جمله کتبی که در کتابخانۀ ملی پاریس موجود است، «زبور داود» می باشد که در سال 1601 میلادی توسط دانشمندی ایرانی به نام «شمس الدین خنجی» ترجمه گردید و علاوه بر آن کتاب «امثال سلیمان» و کتاب «روت» است که کلیۀ آن ها توسط پسر «شیخ عبدالوهاب کوالیاری» به تاریخ 1604 در دارالسطنۀ شهر «اگمره» از نسخه های فارسی نقل شده اند. در شرح این کتاب ها آمده است که شخصی به نام «ژان باتیستا فلارن» یک نسخه در پیش روی داشت که یک آیۀ آن به فارسی نوشته شده بود: «بدون آنکه چیزی کم و یا زیاد کنم، هر آنچه را که ژان می خواند بنده می نوشتم.»

در آخرین دهۀ قرن شانزدهم مردی ادیب و دانشمند به نام ریموندی (RAIMONDI) که مدیر چاپخانۀ شرقی مدیچی های فلورانس بود، دو برادر ایتالیایی به نام ویچیتی (VICCIETTI) را جهت خرید کتب خطی به ایران و هند اعزام کرد. این دو برادر، نخستین اروپائیانی هستند که ترجمه های فارسی کتاب مقدس را از هند و ایران خریداری و همراه خود به ایتالیا بردند. از جزئیات بیشتر و عناوین این کتاب ها اطلاع صحیحی در دست نیست.

شاه عباس صفوی، یکی از کشیشان اسپانیولی مقیم دربار به نام «خوان تادئو دی سان الیزئو» (JUAN TADDEO DISAN ELISEO) خلیفۀ فرقۀ کار ملی های پا برهنۀ مقیم اصفهان را که «پدر جوانی» خوانده می شد، مأمور کرد تا زبور داود را به فارسی برگرداند. نامبرده این وظیفۀ خطیر را به انجام رسانید و در ماه ژوئن سال 1618 میلادی به عزم دیدار شاه که در آن زمان در قزوین اقامت داشت، به این شهر آمد و علاوه بر زبور داود، نسخه ای از عهد جدید را که به زبان عربی چاپ شده بود همراه آورد، تا ضمن ارائۀ ترجمۀ زبور، شاه را از صنعت چاپ و طبع و نشر کتاب مقدس به عربی آگاه سازد. شاه به زبور داود و به طور کلی به کتاب مقدس عیسویان که مورد تأیید مسلمانان نیز هست، احترام زیاد می گذاشت و هر بار این کتاب را به دست می گرفت، می بوسید و بر سر خود می گذاشت و دستور دارد آن ها را در میان اشیای مورد علاقه اش بگذراند و گفته است هر کس به این کتاب احترام نگذارد، کافر است. یک محقق اروپایی به نام «لودویک دو دیو» (LUDOVIC DE DIEU) در سال 1639 میلادی دو فصل از کتاب پیدایش (GENESIS) را به فارسی ترجمه و منتشر کرد. در اواسط قرن هفدهم، یک جوان فرانسوی به نام «پی یر دی وله» (PIER DI BALEH) که مترجم زبان فارسی در دربار شاه فرانسه بود، درتهیۀ یک انجیل به چند زبان در پاریس شرکت کرد و انجیل به زبان فارسی را ترجمه و چاپ رسانید.

در سال 1657 میلادی شخصی به نام (JACOB FLESHER) نسخه ای را که «ابراهام ویلاک» (ABRAHAM WHELOCK) به فارسی ترجمه کرده بود، در شهر لندن به چاپ رسانید. ویلاک در ترجمۀ آن از تعدادی نسخ خطی موجود در کتابخانه های دانشگاه های آکسفورد و کمبریج و مخصوصاً از یکی از نسخ که متعلق به سدۀ 14 میلادی بود، بسیار سود جست. با وجود اینکه این نسخه مملو از لغات عربی است، ولی مورد استناد و استفادۀ مترجمین بعدی از جمله «هنری مارتین» انگلیسی (HENRY MARTIN) قرار گرفته است.

«شارون»، گردشگر و نمایندۀ سیاسی فرانسه در دربار ایران، از سال 1666 میلادی به بعد در اصفهان شروع به فراگیری زبان فرانسه کرد و در همان موقع، انجیلی را به فارسی برای وی رونویسی کردند که آن انجیل هم اکنون در کتابخانۀ «ریلاندز» منچستر است. ولی معلوم نیست که اصل آن متعلق به چه دوره ای و توسط چه کسی به فارسی برگردانیده شده است.

در سال 1740 میلادی نادرشاه افشار پادشاه ایران دستور داد تا ملاهای قوم یهود ساکن ایران کتاب دینی خود یعنی تورات؛ علمای اسلام، قرآن؛ کشیشان کاتولیک اروپایی مقیم ایران، اناجیل اربعه و خلفای ارامنه بقیۀ قسمت های عهد جدید از قبیل اعمال رسولان را به فارسی ترجمه کنند. این کار تحت نظارت یکی از منشیان دربار نادرشاه به نام میرزامهدی و دو سه نفر از همکارانش در مدت شش ماه انجام گرفت. تصور می رود این برگردان ها به علت علاقۀ نادر شاه و بنا به درخواست بعضی از علمای آن زمان انجام گردیده و توسط ماشین های چاپ کوچکی که به ایران وارد شده بود به طبع رسیده است.

مترجمین برای ارائۀ کار خود به شهر قزوین که در آن زمان محل سکونت شاه بود، رفتند و مورد پذیرایی و استقبال قرار گرفتند؛ تا آنکه روز موعود فرا رسید و دستور داده شد همگی آنان در مقابل درِ باغ بزرگی اجتماع کنند. سپس مردانی را که بند کشیده بودند از مقابل آنان گذرانیدند. لحظاتی بعد در مقابل چشمان حیرت زدۀ آنان همۀ اسرا را خفه کرده و با خنجر قطعه قطعه کردند. در همان دقایقی که مترجمین دست از جان شسته و در فکر آن بودند که مبادا سرنوشتی مشابۀ آن تیره بختان داشته باشند، به آنان اطلاع داده شد که شاه مبلغ یکصد تومان برای آنان اهداء کرده تا آن را به انصاف بین خود تقسیم کنند. جریان رفتن مترجمین به حضور شاه آن طور که «سر جان ملکم» انگلیسی در صفحه 38 جلد سوم کتاب خود که در بمبئی در سال 1303 هجری (1885 م.) چاپ و حکایت کرده است به این شرح است: «…نادر شاه بعد از مراجعت از هندوستان حکم کرد انجیل را به زبان فارسی ترجمه کنند و بعضی از راهبان روم، به مدد میرزامهدی، ترجمۀ ناقصی تهیه کرده و به نظر وی رسانیدند و او با احضار علمای مسیحی، یهود و مسلمان فرمان داد تا آن ترجمه را برای وی بخوانند. نادر پس از شنیدن مطالب، ادیان ثلاثه را مسخره کرد زیرا وی در امور مذهبی هیچ گونه تعصبی نداشت».

اصل ترجمۀ تورات موسی در کتابخانه ملی پاریس موجود است. این ترجمه که با خطی بسیار زیبا، مذهب و منقش تهیه شده، در دیباچۀ آن چنین آمده است که نادر شاه افشار فرمان داد تا علمای مسیحی و مسلمان و یهودی را جمع کنند و چهار کتاب مذهبی یعنی انجیل، قرآن، تورات و زبور را به فارسی ترجمه کنند. دستور نادر شاه برای این بود که این کتب را بی آنکه کلمه ای بر آنها بیفزایند و یا کلمه ای از آنها کم کنند و یا تفسیری بر آن ها بنویسند، عیناً ترجمه کنند. در این ترجمه یک سطر عبری و یک سطر بزرگ به رنگ قرمز به زبان فارسی نوشته شده است. این نسخه قبل از اینکه در کتابخانۀ ملی پاریس جای گیرد، روزگاری به یکی از شاهزادگان قاجار به نام «فرهاد میرزا» (فرزند عباس میرزا، ولیعهد ایران) تعلق داشته است.
در آغاز قرن نوزدهم، یک سری از ترجمه های فارسی اناجیل به وسیله میرزا محمد فترت، ایرانی تباری از شهر بنارس، با کمک یک نفر عرب به نام «میرزا ثبات» و تحت نظارت کلنل کلبروکR.) (H. Colerbrook، پرفسور زبان سانسکریت در دانشگاه فورت ویلیامز (FORT WILLIAMS COLLEGE) بنگال تهیه گردید. در تهیۀ این ترجمه ها که به مدیریت و سرپرستی هنری مارتین، کشیش انجمن هندوستان شرق و به وسیلۀ لئوپولدو سباستینی (Leopoldo Sabastiani) رئیس خدمات کاتولیک رومی به ایران و قندهار انجام گرفت. ترجمۀ انجیل لوقا و متی با تیراژی که از 800 نسخه تجاوز نمی کرد، به سال 1805 میلادی در دسترس عموم قرار گرفت.

هنری مارتین که از فارغ التحصیلان دانشگاه کمبریج بوده متوجه شد که هیچکدام از این ترجمه ها، رضایت بخش نیستند، زیرا توسط یک فارسی زبان بومی تهیه نگردیده بودند. به همین دلیل در سال 1811 میلادی به ایران آمد و به شهر شیراز رفت تا با یک محقق ایرانی به نام میرزا سید علی خان شیرازی کار خود راآغاز کند. آن ها با کمک یکدیگر در عرض مدت یک سال، کل عهد جدید را از زبان یونانی و مزامیر را از زبان عبری به فارسی برگردانیدند. ترجمۀ آن ها در 24 فوریۀ سال 1812 میلادی به پایان رسید.

سپس هنری مارتین خطاطانی استخدام کرد تا اناجیل را به خط زیبا بنویسند. خطاطان، نسخ متعددی را، از آن جمله دو جلد مجلل مخصوص، یکی برای اهداء به فتحعلیشاه و دیگری به عباس میرزا که در آن زمان ولیعهد بود، آماده کردند. نسخ ساده تر دیگری نیز تهیه گردید که قرار بود به کلکته و کمبریج که امکانات چاپ در آنجا فراهم بود ارسال گردند.

مارتین به تهران آمد و سعی کرد که با شاه ایران شخصاً ملاقات کند. ولی پس از آنکه متوجه گردید ملاقات با شاه به آسانی امکان پذیر نیست، به تبریز رفت و مهمان (سر گور اوزلی) (SIR GORE OUSELEY) سفیر کبیر انگلیس گردید. سفیر دو نسخۀ نفیس را، یکی به فتحعلیشاه و دیگری به عباس میرزا عرضه کرد. شاه پس ازملاحظه در نامه ای که به تاریخ ربیع الاول سال 1229 هجری قمری (1810 م.) به سفیر کبیر انگلیس ارسال کرد، یادآور شد که: «انجیل به زبان ساده و روان ترجمه شده است». متأسفانه نسخۀ شاه خیلی زود مفقود گردید و دیگر از سرنوشت آن، کسی با خبر نشد.

«سر گور اوزلی» نسخۀ دیگری از انجیل ترجمه شده به فارسی را به «انجمن روسی کتب مقدسه» فرستاد و انجمن مزبور نیز به چاپ آن همت گماشت. بدین طریق افتخار بزرگی نصیب شهر سن پیتررزبورگ گردید که اولین انجیل کامل به زبان فارسی، در آن شهر به سال 1815 میلادی به چاپ رسید. چاپ انجیل کامل به زبان فارسی نتیجۀ مذاکرات و مجاهدت های سر گور اوزلی و ریاست انجمن کتب مقدسه روسیه، شاهزادۀ روسی به نام «گالیتزین» (PRINCE GALITZIN) بود. به دستور او برای چاپ انجیل فارسی، حروف فارسی خاصی در اندازه های مختلف ریخته و آماده گردید.

چاپ انجیل جمعاً مدت یکسال طول کشید و اوزلی شخصاً کار غلط گیری صفحات چاپی را به عهده گرفت. با وجود همۀ کوششی که اوزلی به عمل آورد و حتی از یک میسیونر اسکاتلندی نیز در جهت تصحیح کمک گرفت، این انجیل مملو از غلط های چاپی بود، به طوری که لازم گردید در چاپ مجدد آن، تجدید نظر کلی به عمل آید.

مارتین هنگامی که شیراز را به مقصد دیدار شاه در تهران ترک کرد، در سر راه خود، به اصفهان رسید. روز 23 ماه می سال 1812 میلادی به ملاقات اسقف شهر اصفهان رفت. خانم ورا اردلی (VERA ORDLEY) نویسندۀ کتاب زندگینامۀ «هنری مارتین» (صفحه 152) چنین می نویسد: «اسقف، ترجمه های فارسی و عربی انجیل را که در روم به چاپ رسیده بود از کتابخانۀ خود بیرون آورد و به او ارائه داد. فردای آن روز، «اسقف ماتیوس» در اقامتگاه مارتین از وی دیدن کرد و متن فارسی دیگری از انجیل را همراه آورد که به دست یوحنا، اسقف پیشین جلفا، که مردی فاضل و دانشمند بود، به فارسی برگردانیده شده بود».

در آن زمان هنری مارتین آنچنان مریض بود که نتوانست شخصاً رونوشت کتاب مقدس را به شاه هدیه دهد و چندی بعد در راه بازگشت به انگلستان، در کشور ترکیه درگذشت.

از اینکه عدۀ زیادی انجیل را به زبان فارسی ترجمه کرده اند شکی نیست، اما آنچه به تحقیق معلوم است این است که یا ترجمۀ آنان مورد پذیرش نبوده و یا از قفسۀ کتابخانه هایی که در آن جا قرار داده شده اند، هرگز به بیرون برده نشدند.

در مورد حق الزمۀ «میرزا سید علی شیرازی» دکتر حمید مولانا به نقل از متن اولین روزنامۀ ایران به نام «کاغذ اخبار» که به تاریخ ماه محرم الحرام 1253 هجری قمری در دارالخلافۀ تهران انطباع یافت چنین می نویسد:

«چون بیست و پنج سال میرزا سید علی شیرازی کتاب انجیل را با هنری مارتین ترجمه کرده بود و چیزی هم نخواسته، اجزاء مجلس که جمع کثیرند و همیشه در انتشار دین مسیحی می باشند و مبالغ کلی در این راه صرف می کنند، علیجاه «سر جان کمپل» ایلچی انگلستان بعد از مراجعت به ایران مراتب را به اجزاء مجلس انجیل اظهار کرده بود و علی العجاله دویست تومان به رسم تعارف به جهت میرزا سید علی فرستاده اند و خواهشمند شده اند که خود ایشان شرحی نویسند که در ازاء این زحمت چه به ایشان رسیده، یحتمل چیز دیگری هم بفرستند».

در رابطه با ترجمۀ انجیل به زبان فارسی، اقدامات دیگری نیز توسط دانشمندانی صورت گرفت، از جمله یک کشیش از فرقۀ کاتولیک به نام (FATHER LEOPOLDO SEBASTINI) که سالیان درازی در ایران اقامت داشت و زبان فارسی را خوب می دانست، اقدام به ترجمۀ کتاب مقدس کرد، که به سال 1813 میلادی در کلکته و در چاپخانه ای به نام (PROTESTANT CALCUTA BIBLE SOCIETY) در 1000 نسخه به چاپ رسید. انجیل متی نیز توسط یک عرب مسیحی به نام میرزا «ناتائیل ثبات» و تحت سرپرستی هنری مارتین در چاپخانۀ BAPTIST MISSION PRESS شهر «سرامپور» هند برای انجمن کتب مقدسۀ انگلیس در سال 1809 میلادی به چاپ رسید.

همانطور که قبلاً نیز اشاره گردید به علت اشتباهات و غلط های چاپی که در انجیل ترجمه شده توسط مارتین مشاهده گردید، لذا خیلی زود تصمیم به چاپ مجدد آن گرفته شد. چاپ دوم، در سال 1816 میلادی توسط انجمن کتاب مقدس انگلیس در هندوستان صورت گرفت. این ترجمه که از کیفیت خوبی برخوردار بود، پایه ای برای ترجمه های بعدی گردید. همچنین اولین ترجمه ای بود که به طور گسترده ای برای مطالعۀ شخصی و مراسم مذهبی مورد استفادۀ روحانیون مسیحی و مردم عادی قرار گرفت. چاپ سوم آن نیز در سال 1827 میلادی در چاپخانۀ ناشر معروف لندن به نام «ریچارد واتسون» انتشار یافت. چند سال بعد یعنی در سال 1847 میلادی همین انجیل در شهر ادینبورگ اسکاتلند به چاپ چهارم  رسید. چاپ ششم در سال 1876 میلادی با حروف سُربی و در چاپخانه مجهز «گیلبرت ریوینگتن» (GILBERT REVENGTON) شهر لندن در 532 صفحه به چاپ رسید.

تمام دانشمندانی که از آن پس به ترجمۀ انجیل فارسی اقدام کردند بدون استثناء از ترجمۀ مارتین استفادۀ شایانی بردند و در حقیقت، انجیل مارتین برای بیش از نیم قرن مورد تأیید و استفادۀ همگان بود و همین انجیل توسط انجمن بریتانیایی و خارجی کتب مقدسه با حروف عبری برای جماعت کلیمیان فارسی زبان به سال 1847 چاپ و منتشر گردید.

عهد عتیق به وسیلۀ توماس رابینسون، کشیش شهر بونا و پروفسور زبان عربی در دانشگاه کمبریج، با همکاری یک کاتب فارسی زبان ناشناخته، در فاصلۀ سال های 1828 الی 1838 میلادی ترجمه و در سه جلد به چاپ رسید، ولی چندان مورد استقبال  قرار نگرفت. در همان زمان یک دانشمند انگلیسی به نام «ویلیام گلن» (WILLIAM GLEN) که عضو انجمن میسیونری اسکاتلند بود، با همکاری میرزا محمد جعفر شیرازی، عهد عتیق را موقعی که در استراخان بود، به فارسی ترجمه کرد و در سال 1845 میلادی در ادینبرگ به چاپ رسید. «گلن»، مزامیر را به سال 1835 میلادی و کتاب امثال و حکم را به سال 1841 ترجمه و به چاپ رسانید که هر دوی آنها با هزینۀ انجمن بریتانیایی و خارجی کتب مقدسه به چاپ رسیدند. در سال 1846 میلادی کتاب مقدس کامل که شامل ترجمۀ عهد عتیق توسط گلن و ترجمۀ عهد جدید توسط مارتین انتشار یافت.

عهد عتیق ترجمۀ گلن، چاپ سال 1856 میلادی همراه با ششمین چاپ عهد جدید ترجمۀ هنری مارتین، به صورت یکجا صحافی و جمعاً با 1638 صفحه در دسترس علاقه مندان و مشتاقان قرار گرفت. در صفحۀ عنوان نسخۀ ترجمه شده توسط ویلیام گلن، این مطالب به چشم می خورد: «کتاب مقدس ویلیم گلن قسیس انگلیسی و معلم علم الهی، از اصل زبان عبرانی به زبان فارسی ترجمه کرد؛ به استعانت زیده العرفا فاضل خان همدانی و سایر علمای معطی القاب ایرانی، بفرمان المجمع مشهور به بریتیش اند فارین بایبل سوسایتی دارالسلطنۀ لندن انطباع یافته است». ویلیم واطس 1856 مطابق سنۀ 1273 هجری قمری.

در سال 1883 مزامیر داود توسط شخصی به نام «بابا نوریل» (BABA NURIEL) به فارسی ترجمه شد و در شهر وین پایتخت اتریش نیز به چاپ رسید. از نام ناشر و چاپخانه ای که در آن این اثر به چاپ رسید، تاکنون اطلاعی بدست نیامده است.

با آمدن «رابرت بروس» انگلیسی (ROBERT BRUCE) به ایران (1869 م.)، جنب و جوش دیگری برای ترجمه انجیل به زبان فارسی ایجاد گردید. «بروس» ابتدا انجیل مرقس را به طور کامل ترجمه کرد، سپس اناجیل دیگر را پس از برگرداندن به فارسی در سال 1881 میلادی همراه خود به انگلیس برد و با اصلاحاتی که پروفسور پالمر (E. H. PALMER) بر روی آن به عمل آورد، در تیراژ شش هزار نسخه ای به چاپ رسید. به خاطر همین کار عظیم ترجمه بود که رابرت بروس دکترای افتخاری الهیات را از کالج ترینی تن دوبلین دریافت کرد.

رابرت بروس به کمک کارابت اوهانس، اهل جلفا و چند تن دیگر، با صرف بیست سال وقت این ترجمه را مورد تجدید نظر و اصلاح قرار دادند. حاصل تلاش آنها به صورت کتاب مقدس کامل، در سال 1895 در لایپزیگ (Leipzig)، به وسیله انجمن کتاب مقدس انگلیس منتشر شد که تا به امروز مورد استفاده قرار دارد و به ترجمۀ قدیمی معروف است. در صفحۀ عنوان آن چنین آمده است:

«عهد عتیق و عهد جدید که از زبان های اصلی عبری، کلدانی و یونانی ترجمه شده است برای جماعت مشهور به بریتیش اند فارین بایبل سوسایتی دارالسلطنۀ لندن به سال 1895 مطبوع شد در مطبع دروگلین در مدینۀ لیپزیا».

البته عهد جدید آن به صورت مجزا در سال 1882 میلادی چاپ گردید. اگر چه بعد از ترجمۀ فارسی کتاب مقدس (ترجمه قدیمی)، ترجمه های جدید دیگری تهیه شده اند اما این ترجمه از لحاظ ادبی اثری وزین و زیبا بوده و در میان اهل ادب و تحقیق دارای محبوبیت و جایگاه ویژه است.

این ترجمه بدون هیچگونه تغییر در کلمات و ساختار جملات و فقط با رعایت قواعد جدید رسم الخط فارسی، نقطه گذاری های مناسب، تعیین عنوانی برای هر بخش که از یک یا چند پاراگراف تشکیل یافته، ارجاع هایی برای آیات مشابه و با حروف چینی جدید در سال 1996 میلادی، توسط Elam Ministries چاپ گردید.

یک میسیونر آمریکایی به نام «ویلیام میلر» (WILLIAM MILLER) که سالیان دراز در تهران اقامت داشته، اقداماتی در جهت ترجمۀ کتاب مقدس به عمل آورد. وی ابتدا اعمال رسولان را به فارسی ترجمه کرد و در سال 1932 میلادی در شهر لایپزیگ آلمان به چاپ رسانید، سپس به اتفاق «احمد نخستین» (بعدها عدل نخستین) انجیل لوقا را به فارسی در آورد که آن نیز در لایپزیگ به سال 1934 میلادی به چاپ رسید.

اناجیل چهار گانه ترجمۀ بروس با خط جلیل قزاق که از خطاطان و خوشنویسان به نام بود، به طور جداگانه تحریرشد و انجمن انتشار کتب مقدسه در میان ملل، به سال 1955 میلادی آن را منتشر کرد. در صفحۀ عنوان چنین آمده است: «انجیل یوحنا مصحف چهارم از مصاحف کتاب عهد جدید یعنی انجیل خداوند و نجات دهندۀ ما عیسی مسیح».

در قرن بیستم، دو ترجمۀ جدید از عهد جدید به زبان فارسی معاصر به چاپ رسید. این دو ترجمه نسبت به ترجمۀ قدیمی که تحت اللفضی آزادتر است.

انجمن کتاب مقدس ایران در سال 1976 میلادی عهد جدیدی را تحت عنوان «مژده برای عصر جدید» در 707 صفحه به چاپ رسانید که به وسیله شمس اسحاق، پزشکی از شهر کرمانشاه و ادوین اچ. یگر (Edvin. H. Jeager)، یک معلم میسیونر آمریکایی، ترجمه شده بود. مهدی عبهری شبان کلیسای انجیلی تهران و لوئیز جانسن (Lewis Jonsen) از انجمن پرزبیتری آمریکا، ویرایش این ترجمه را بر عهده داشتند. این کار در واقع کار مشترکی بود که به وسیلۀ تمام کلیساهای مسیحی در ایران-کاتولیک، شرقی و پروتستان- حمایت می گردید. چاپ دوم دو سال بعد یعنی 1978 میلادی و چاپ سوم تحت عنوان انجیل شریف چاپ و توزیع گردید.

«انجیل عیسی مسیح»، ترجمۀ تفسیری عهد جدید به وسیله سارو خاچیکیان، از کلیسای جماعت ربانی ایران (فیلادلفیا)، مهدی دیباج، فریده ارشادی و آرمان رشدی تهیه گردید و به وسیلۀ انتشارات آفتاب عدالت در اسفند سال 1357 چاپ گردید. سپس همان انجیل در آذر 1362 در تیراژی معادل ده هزار جلد به وسیلۀ انجمن بین المللی Living Bible تجدید چاپ شد. ترجمۀ تفسیری کتاب مقدس کامل، شامل عهد عتیق و عهد جدید، در سال 1995 میلادی توسط انجمن بین المللی کتاب مقدس چاپ گردید.

برگرفته از کتاب دائرةالمعارف کتاب مقدس