در حالی که در زمان نگارش فصل 34 کتاب تثنیه، موسی درگذشته بود، چه کسی فصل 34 این کتاب را نگاشته؟

در حالی که در زمان نگارش فصل 34 کتاب تثنیه، موسی درگذشته بود، چه کسی فصل 34 این کتاب را نگاشته؟

آیا در مورد کتابهایی که در زیر نام می برم، به موضوعی مشترک در آنها روبرو نشده اید؟
مقصودم جلد ششم تفسير متيو هنری یعنی کتاب “تفسیری بر کلّ کتاب مقدس” و یا جی آر آر تولكين و كتاب او “سيلماريليون” به همراه كتاب “افسانه های گمشده” و یا چارلز كراوثامر نویسندۀ كتاب “نکته ای مهم در همۀ این موارد”. درست حدس زدید، نويسندگان هر كدام از اين كتابها قبل از اتمام كار خویش، در گذشتند و در همه این موارد، نويسندگان ديگر بودند كه نگارش آنها را ويرايش و تكميل كردند. كتاب مقدس نیز در این مورد مستثنی نیست.

از آیات کتاب مقدس کاملاً واضح است كه نويسنده پنج كتاب اول عهد عتيق، موسی بوده (تثنيه 4: 14 و 5: 1و2؛ اول پادشاهان 2: 3 و 8: 9 و دوم پادشاهان 14: 6؛ عزرا 7: 6؛ نحميا 1: 7 و 8: 1؛ مزمور ١٠٣: 7؛ دانيال 9: 13؛ دوم تواريخ 23: 18؛ 25: 4 و ملاكی ٤: ٤ و متی ١٩: ٧و٨؛ 22: 24؛ اعمال رسولان 3: 22؛ ٧: ٣٧و٣٨؛ روميان ١٠: ١٩؛ اول قرنتيان9: 9 و عبرانيان 9: 19 و مكاشفه ١٥: ٣).
با اين حال با توجه به اينكه نويسنده و مؤلف كتاب تورات موسی بوده، يك سؤال جالب مطرح می شود كه چه کسی فصل ٣٤ تثنيه را در مورد رحلت موسی نوشته؟
در طول قرن ها، دانشمندان و مفسران كتاب مقدس در مورد اينكه چه كسی نويسندۀ فصل ٣٤ کتاب تثنيه بوده اختلاف نظر داشته اند. به طور مثال سُنَّتِ يهود به يوشع استناد می كند. ژان کالون در تفسير خود در مورد تثنيه حدس احتمالی پيشينيان را تأئيد می نماید كه يوشع تثنيه را نوشت. اما اعتراف می كند كه اِلعازارِ كاهن نيز جزء كانديداهای احتمالی می باشد.
جان گيل می گويد يوشع می تواند نويسنده آن فصل كتاب باشد اما با اين حال اذعان می دارد كه ممكن است العازار و سموئيل و عزرا نيز از نويسندگان محتملِ آن فصل كتاب باشند . و مفسران جديدی مانند يوجين مريل، ادوارد جِی، وودز، و دن بلوك نويسنده را بی نام و نشان توصیه می کنند!

آیا امکان دارد موسی این بخش را نوشته باشد؟ خيلی دور از ذهن نيست كه فكر كنيم موسی روايت فوت و دفن خود را نوشته باشد، خصوصاً از آنجايی كه خدا كلام و اعمالش را براي موسی آشكار می نمود (مزمور ١٠٣: ٧). نمونه های ديگری نيز در كتاب مقدس هستند كه اين نظریه را معتبر می دانند كه موسی مرگ آينده خود را ديد و در مورد آن نوشت كه این مسئله با مكاشفۀ خدا از وقايع آينده در مكان های ديگر سازگار خواهد بود. خدا نقشۀ خود را در مورد نابودی سدوم و عموره برای ابراهيم آشكار ساخت (پيدايش ١٨: ١٧-٣٣). خدا در زمان معين به حزقيال وحی نمود كه نبوكدنصر بر سر يك دوراهی ايستاده و پيشگويی می كرد كه كدام راه را ادامه دهد. در كتاب حزقيال فصل ٨، خدا آنچه را كه در معبد اورشليم در جريان بود، به حزقيال در زمان تبعيد در نزديكی رود فرات وحی نمود. در متی ١٦: ٢١ نشان می دهد كه عيسی از آنچه پيش روی خود در اورشليم می داشت، با خبر بود كه در آن به درد و رنج خود بر صلیب و نیز رستاخیزش اشاره نمود. بنابراين خدا به موسی نيز می توانست آشكار سازد كه در روزهای آخر عمرِ زندگی او چه اتفاقی رُخ می دهد. از اين گذشته، خدا آنچه قبل از تولد موسی اتفاق افتاده بود، برای او روشن ساخت (خروج ١: ٢٢). اما با اين حال، به احتمال زياد تثنيه دست نوشته شخص ديگری می باشد و در كتاب مقدس و سُنَّتِ يهود، نشانه هايی در مورد هويت احتمالی نويسنده وجود دارد.

آیا امکان دارد اِلعازارِ کاهن، این بخش را نوشته باشد؟ او پسر هارون و جانشين وی به عنوان كاهن اعظم می باشد و از او غالباً به عنوان نويسندۀ احتمالی فصل ٣٤ کتاب تثنيه نام برده می شود. العازار در دوران خدمت موسی و يوشع نقش مهمی در زندگي قوم اسرائيل داشت. وی به عنوان رئيس قبيله لاوی انتخاب شده بود (اعداد 3: 32) و مسئول نظارت بر وظايف جايگاه مقدس بود (اعداد 4: 16). پس از جنگ اسرائيل با مديان در منطقۀ بيابانی، اِلعازار مسئول موجودی غنيمت شد (اعداد فصل ٣١). او همچنين به موسی و يوشع در تقسيم زمين در ميان قبايل اسرائيل یاری نمود (اعداد 34: 17؛ يوشع 14: 1). به علاوه، اِلعازار يك لاوی بود. لاويان مسئول به جا آوردن قوانين شريعت خدا بودند (تثنيه 31: 9-26) و این قوانین را به قوم تعليم می دادند (اعداد ٣١: ٢١، تثنيه ٣٣: 10 و دوم تواريخ ١٧: ٩ و ٣٥: ٣). موقعيت اِلعازار به عنوان كاهن اعظم و خدمات وی در كنار موسی و يوشع، ممكن است اين صلاحيت را به او بدهد كه بعد از واقعۀ مرگ موسی، او تثنيه را بروزرسانی كرده باشد.

ممکن است این شخص عِزرا باشد؟ عزرا به عنوان كاتبی شايسته توصيف می شود كه در شريعت موسی مهارت داشت و دل خود را به تفحص در شريعت خدا و اجرا و آموزش فرمان هايش گذاشته بود (عزرا ٧: ٦و١٠). عزرا مسئول برقراری عبادت مخلصانه در ميان بازماندگان می بود كه از تبعيد برگشته بودند. به عنوان بخشی از كار ترميم او، سُنَّتِ يهود دو عملكرد را به ما نشان می دهد كه در موضوع مورد بحث ما تأثيرگذار است. اول: او مسئول بروزرسانی متن كتاب مقدس عبری است. دوم : در اورشليم و در تلمود بابلی ها، خاخام ها اشاره می کنند كه عزرا بروزرسانی، جمع آوری و تنظيم كتابهای عهد عتيق را به پايان رسانده است. علاوه بر اين ها، در دوم مكابیان ٢: ١٣ چنین آمده كه عزرا كتابخانه بزرگی در اختيار داشت تا كارهای خود را در مورد كتاب عهد عتيق انجام دهد. با توجه به فعاليت ادبی عزرا و منابعی كه در دسترس او بود، می توان چنین نتیجه گرفت که احتمالاً وی مسئول ختم تورات با شرح واقعۀ رحلت موسی بوده.

آیا سموئیل نبی می تواند این شخص باشد؟ هم با توجه به جايگاه وی نزد خدا ( اول سموئيل 2: 21 و ٣: ١٩) و هم به عنوان يك نبی، سموئيل كانديدای اصلیِ تأليف فصل ٣٤ تثنيه است. از جانب خدا به انبياء عهد عتيق وحی نازل می شد (اول پطرس 1: 10-12؛ دوم پطرس 1: 20و21) و بسياری از آنها متعهد به درج و نوشتن پيش گوئی های خود بودند ( اشعياء، حزقيال، يوئيل، ميكاه و غيره). با اين حال، طبق تقسيم بندی كتاب مقدس عبری، كتاب های نبوتی بيشتری وجود دارد. آنچه ما از كتابهای تاريخی مانند كتاب های يوشع، داوران، اول و دوم سموئيل، اول و دوم پادشاهان یاد می کنیم، در تقسیم بندی کتاب مقدس عبری به عنوان كتابهای نبوتی محسوب می شوند. اين بدان معناست كه كتب تاريخی صرفاً ثبت موضوعات تاريخی، مربوط به اسرائيل نيستند. آنها شرح تاريخی مقدس هستند كه توسط يك نبی برای ثبتِ اعمال خدا در ميان قومی که با آنها عهد بسته، نوشته شده است ( اول تواريخ 29: 29). سپس سموئيل نبی، تاريخ مقدس داوران و كتابهای سموئيل را نیز تا زمان مرگ خود نوشت. و برخی به ليست كتابهايی كه سموئيل تأليف نموده كتاب يوشع را نیز اضافه می کنند.

كتاب مقدس همچنين شواهدی از فعاليت ادبی سموئيل نبی در اول سموئيل ١٠: ٢٥ و اول تواريخ ٢٩: ٢٩ به ما ارائه می دهد. پس سموئيل به عنوان يك نبی، اقتدار و اختيارات الهی را برای تكميل تثنيه داشته است و چنین بيانات موجود در كتاب تثنيه ٣٤: ١٠ می تواند تأئیدی بر این نکته باشد که: “تاكنون پيامبری همچو موسی در اسرائيل برنخاسته است.”

شواهدی که یوشع را نویسنده این بخش از کتاب می دانند چیست؟ به نظر می رسد قوی ترین احتمال، شخص يوشع در تأليف فصل ٣٤ تثنيه می باشد و اکثر مفسران و سُنَّتِ يهود نيز با اين نظر موافق هستند. جان پيتر لَنج اشاره به این مسئله دارد كه اين امر از فرمان يوشع در یوشع ١: ٨ كاملاً روشن است (با تثنيه ٤: ٢ و ١٣: ١ مقایسه کنید) كه او در كلام خدا تعمق می نمود و به آن عمل می كرد. يوشع از دوران جوانی به عنوان خادم موسی خدمت مي نمود و هنگام خدمت به موسی، در عشق و علاقه اش به كلام خدا رشد نمود ( اعداد ١١: ٢٨؛ و همچنين خروج ٣٣: ١١). كتاب مقدس به شواهدی از فعاليت ادبی يوشع در تثنيه ٣١: ١٩ و يوشع ٢٤: ٢٦ نیز اشاره دارد. اگر چه خدا می توانست گزارش رحلت موسی را به هر يك از مردان ذكر شده در بالا اعلام كند، با يك روخوانی سادۀ كتاب تثنيه فصل 34 می توان به خوبی چنین نتیجه گرفت که يوشع می بایست نويسنده این بخش از کتاب بوده باشد!

آیا به راستی اینکه چه کسی این فصل از کتاب را نوشته تا این اندازه مهم است؟

در حالی كه می توان برای نويسندۀ احتمالی فصل ٣٤ تثنيه دلایل قانع كننده ای آورد، در نهايت باید اعتراف کنیم که در باره نویسندۀ اين بخش از كتاب تثنیه یقین کامل وجود ندارد؟
بسياری، از توصيه های حكيمانۀ كالون پيروی می کنند و اذعان می دارند كه  این مسئله اهميت چندانی ندارد و آن را به حال خود رها می کنند. با توجه به اینکه تعداد نویسندگان احتمالی کم هستند، هر كشيشی در حین موعظه در باره  فصل ٣٤ تثنيه می تواند نظر خود را دربارۀ نويسنده این فصل ارائه دهد. هنگامی كه خطاب به یک جماعت راجع به الهام كتاب مقدس و نويسندگان ٦٦ كتاب كتاب مقدس تعليم می دهيد شاید کشیشی در حین تعلیم شما یادداشتی برای شما بگذارد که در آن پیشنهاد می کند نویسندۀ ديگری به غير از موسی، تثنيه فصل ٣٤ را نوشته، اما اين امر به هيچ وجه تأليف تورات توسط موسی یا الهام کتاب مقدس را زیر سؤال نمی برد و آن را تضعیف نمی کند. فراموش نکنیم که کتاب مقدس شامل بخش های اضافه شده و بروز رسانی شده می باشد که مورد تأئید اقتدار عطا شده به مردان خدا است. به عنوان مثال: در امثال ٢٥: ١ به مردان حزقيا پادشاه يهودا اشاره می کند كه سخنان سليمان را به مثلها اضافه کرده اند و در حالی كه داوود نويسندۀ بخش اعظمی از کتاب مزامير می باشد، پرواضح است كه شخص ديگری این کتاب را كه امروز در اختيار داريم، جمع آوری نموده است. به عنوان مثال: کتاب مزامير به پنج كتاب تقسيم شده كه بخش های زیادی از آن را نويسندگان ديگر به غیر از داود نگاشته اند.

با توجه به اینکه فلسطینیان در زمان نگارش کتاب خروج وجود نداشتند و تصویری از فلسطین در نقشه ها نبود در خروج ١٣: ١٧ به “راهی که از سرزمین فلسطینیان می گذشت” اشاره شده که نوعی به روز رسانی از نام مكانی قديمی تر بوده است. و سموئيل نمی توانست نويسندۀ كتاب دوم سموئيل بوده باشد زيرا او قبلاً فوت شده بود و به احتمال زياد ناتان يا جاد نبی نگارش کتاب او را به اتمام رساندند ( اول تواريخ ٢٩: ٢٩). شانزده كشيشی كه تفسير معتبر و عالی متیو هنری از کتاب مقدس را پس از او به پايان رساندند و نیز كريستوفر تولكين و دانيل كراوثامر اطمينان دادند كه در پايان دادن به اثرهای ادبی خود، از جانشینان خود تجليل به عمل می آورند و وقتی سخن از كتاب مقدس به میان می آید می توانيم به خدا اعتماد كنيم كه نظارت عالی و الهام بخش بر کسانی داشته است که بروزرسانی ها و بعضی اضافات را در متن داشته اند (دوم تیموتاؤس 3: 16).

نویسندۀ مقاله: ریچارد مک دونالد- 13 ژوئن 2019

ریچارد  مک دونالد استادیار تفسیر عهد عتیق در دانشکدۀ الاهیات باپتیست جنوبی و کالج بویس است. ایشان نویسندۀ مقالات بسیاری از قبیل نقد کتابها نیز می باشند و اگر فرصت مجال دهد در وب سایت yourhebrewtutor.com نیز مقالاتی درج می کنند. او و همسرش نانسی و دو پسرش در شهر لوئیزویل واقع در ایالت کنتاکی سکونت دارند.

ترجمۀ: شبنم ابراهیمی نیا