آیا کوروش کبیر، بنیانگذار امپراتوری هخامنشی، از پیروان دین زرتشت بود یا به خدای اسرائیل ایمان داشت؟

کوروش برای نقش ماندگار خود در جهان باستان شهرت دارد، به ویژه در امپراتوری پارس. وی نه تنها برای مورخان، بلکه نزد یهودیان و مسیحیان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. فرمان کوروش که به یهودیان تبعیدی در بابل، اجازۀ بازگشت به سرزمین اجدادی‌شان و بازسازی اورشلیم را داد، به عنوان تحقق مهم پیشگویی کتاب مقدس تلقی می‌شود.

باور عمومی بر این است که کوروش به دین زرتشت وفادار بوده است. اما برخی از مسیحیان معتقدند که با توجه به پیشگویی اشعیاء نبی در ۱:۴۵-۸، او به خدای اسرائیل ایمان داشت. برای بررسی این ادعاها باید به شواهد تاریخی و دیدگاه کتاب مقدس رجوع نماییم. ابتدا نظری بیفکنیم به منشاء و خاستگاه دین زرتشت.

چند دلیل مهم وجود دارد که تعیین تاریخ دقیق پیدایش دین زرتشت را دشوار می‌سازد. منابع سنتی زرتشت، زمان تولد زرتشت، بنیانگذار این دین را به چندین قرن قبل از قرن ششم میلادی نسبت می‌دهند. با این‌حال، بسیاری از محققان تاریخ معتقدند که منشاء دین زرتشت به حدود قرن ششم یا هفتم قبل از میلاد بازمی‌گردد. برخی از این محققان عبارتند از:

. مری بویس: یکی از تأثیرگذارترین محققان در زمینۀ زرتشت‌شناسی که چند جلد کتاب دربارۀ تاریخ زرتشت نوشته است.

. جِنی رُز: محقق برجستۀ زرتشت‌شناسی. از آثار معروف او “مقدمه‌ای دربار‌ۀ زرتشت” (۲۰۱۱) است.

. آلبرتو کانترا: او از محققین ایران‌شناسی است و کمک شایان توجهی برای درک اوستا و متون آیینی زرتشتی کرد.

. اُکتور اسکیروف: متخصص زبان‌شناسی ایران پیش از اسلام

. ریچارد فولتز: آثار فولتز شامل مطالعات ادیان ایرانی از جمله دین زرتشت است. معروف‌ترین کتاب او “مذاهب جادۀ ابریشم” (۲۰۱۰) است.

. آر. سی. زاینر: مورخ دین که تحقیقات او به طور قابل توجهی به درک دین زرتشت کمک کرد. مهم‌ترین کتاب او “سپیده‌دم و گرگ و میش زرتشتی” (۱۹۶۱) است.

همگی این محققان بر این باورند که ظهور دین زرتشت حدود قرن ششم یا حداکثر قرن هفتم قبل از میلاد بوده است.

سکوت هرودوت در مورد دین زرتشت: هرودوت، مورخ یونانی، که مطالب بسیاری دربارۀ آداب و رسوم ایرانیان در قرن پنجم قبل از میلاد نوشته است، به صراحت در آثار خود از آیین زرتشت نام نمی‌برد. عدم اشاره به این دین در آثار هرودوت ممکن است نشان‌دهندۀ آن باشد که آیین زرتشت در زمان او هنوز به صورت فراگیر و گسترده شناخته نشده بود.

جدولِ زمانیِ نامشخص: منابع سنتی زرتشتی، دوران زندگی زرتشت را قرن‌ها پیش از قرن ششم قبل از میلاد، در حدود اوایل ۱۰۰۰ قبل از میلاد یا حتی پیش از آن (حدود ۱۵۰۰ قبل از میلاد) تخمین می‌زنند. با این‌حال، تاکنون شواهد تاریخی و آثار باستان‌شناسی از این ادعای منابع زرتشتی، پشتیبانی نمی‌کنند.

تجزیه و تحلیل زبان اوستا: بسیاری از محققان معاصر، با تحلیل زبان و سبک ادبی متن کتاب اوستا که گفته می‌شود توسط خود زرتشت سروده شده است، به تاریخ ششم قبل از میلاد اشاره می‌کنند.

دورۀ طولانی سنت شفاهی اوستا: اوستا، کتاب مقدس دین زرتشت، قرن‌ها قبل از نگارش، به صورت شفاهی نقل می‌شد. این دورۀ طولانیِ نقل شفاهی به معنای تحول چشمگیر محتوای آن در طول زمان است.

تألیف متأخر: قدیمی‌ترین نسخه‌های خطی باقی مانده از اوستا به قرن‌ها پس از دوران تقریبی زندگی زرتشت باز می‌گردند که دقت در تعیین دقیق آموزه‌ها و اصول اعتقادات اصلی را دشوار می‌سازد.

عدم وجود گزارش‌های هم‌زمان: در زمان ظهور دین زرتشت، هیچ گزارش هم‌زمانی از زرتشت یا جامعۀ زرتشتی اولیه وجود نداشته است. همین موضوع مشکلاتی را در مورد تاریخ‌گذاری دقیق منشاء این دین ایجاد کرده است.

تأثیرات دین یهود: از آن‌جا که زرتشت پس از دین یهود ظهور کرد و یهودیان در امپراتوری های بابل و آشور دوران تبعید را به‌سر می‌برند و سپس جمعیت قابل توجهی از یهودیان در امپراتوری پارس باقی ماندند، برخی محققان بر این باورند که دین زرتشت تحت تأثیر یهودیت قرار گرفته است. این گمانه‌زنی تا حدودی از شباهت‌هایی مانند اعتقاد به خدای واحد، بهشت و جهنم و نبرد بین خدا و شیطان ناشی می‌شود.

به‌طور کلی، فقدان سوابق تاریخی روشن از دوران زرتشت، تألیف دیرهنگام متون زرتشتی و شباهت مفاهیم الاهیاتی زرتشتی با یهودیت و زمینۀ تاریخی گسترده‌تر دین یهود، از این نظریه که دین زرتشت تحت تأثیر دین یهود قرار داشت، پشتیبانی می‌کند.

برای نخستین بار، افلاطون که تقریباً هم‌زمان با مرگ هرودوت متولد شد، در اثر خود به نام “آلکیبیادس” به زرتشت اشاره کرد.

تنها منبع آموزه‌های زرتشت، کتاب “اوستا” است. “اوستا” (کتاب مقدس دین زرتشت) پس از کتاب‌های تاریخی عهد عتیق (یوشع تا استر) و مزامیر نوشته شد. وقایع کتاب استر در دوران سلطنت خشایارشاه (چهارمین پادشاه هخامنشی) رخ داد. قدیمی‌ترین نسخۀ خطی اوستا به قرن سیزدهم یا چهاردهم بعد از میلاد تعلق دارد (نسخه‌های اصلی و قدیمی اوستا تاکنون یافت نشده‌اند). بنابراین منطقی است که نتیجه‌گیری کنیم احتمالاً دین زرتشت تحت تأثیر دین یهود و عهد عتیق قرار گرفت که توسط اسیران یهودی به بین‌النهرین (عراق امروزی) آورده شده بود.

کوروش کبیر، بنیانگذار امپراتوری هخامنشی، از حدود سال ۵۵۰ قبل از میلاد تا زمان مرگش در سال ۵۳۰ قبل از میلاد سلطنت کرد. با این‌حال، باورهای دینی کوروش کبیر، همواره موضوعی است که از دیرباز توجه مورخان و محققان را به خود جلب کرده است. در حالی که کوروش به عنوان یک شخصیت محوری در جهان باستان شناخته شده است، اعتقادات مذهبی او هم‌چنان موضوع بحث و تردید بوده است.

این عدم قطعیت در درجۀ اول ناشی از عوامل زیر است:

اول. عدم وجود سوابق همزمان با کوروش: منابع اولیه از زمان کوروش، از جمله کتیبه‌های خود او، اعتقادات مذهبی او را به صراحت بیان نمی‌کنند. این کتیبه‌ها، مانند استوانۀ معروف کوروش ( ۵۳۸ قبل از میلاد)، بیشتر بر سیاست‌ها و فتوحات او تمرکز دارند تا بر ایمان و اعتقادات مذهبی‌اش.

دوم. سوابق باستانی کوروش کبیر بر دستاوردهای سلطنتی و سیاسی او تأکید دارند. این مسئله، تعیین باورهای مذهبی کوروش را دشوار می‌سازد.

سوم. تاکنون شواهد تاریخی مستقیمی که کوروش کبیر را به آیین زرتشت مرتبط سازد، یافت نشده است.

همان‌طور که اشاره شد، متون کتاب اوستا بسیار دیرتر از دوران زرتشت و حتی کوروش کبیر جمع‌آوری شده‌اند. بنابراین، گزارش تاریخی هم‌زمانی که ارتباط کوروش را با کتاب اوستا نشان دهد، در دسترس نیست.

چهارم. کوروش به خاطر سیاست‌های مدارا و تسامح خود در قبال ادیان و فرهنگ‌های مختلف در امپراتوری گستردۀ پارس، شهرت دارد. به عنوان نمونه، او به یهودیان تبعیدی اجازه داد تا به وطن خود بازگردند و اورشلیم و معبد آن را بازسازی کنند. به عبارت دیگر، سیاست کوروش با احترام به فرهنگ‌ها و ادیان مختلف مشخص می‌شود. همین امر، تعیین گرایش مذهبی او را دشوار می‌کند.

برخی از محققان تاریخ و حتی مفسران کتاب مقدس، رویکرد مدارا و تسامح‌آمیز کوروش با ادیان را به عنوان یک راهبرد برای حفظ صلح و آرامش تفسیر می‌کنند تا نشانه‌ای از باورهای مذهبی او. ادوین یامائوچی، محقق و مورخ مسیحی در زمینۀ تاریخ باستان و مطالعات کتاب مقدس، سیاست مدارای کوروش در قبال ادیان، از جمله نوع برخوردش با یهودیان و سایر ملت‌ها را به عنوان یک استراتژی سیاسی می‌بیند تا نشانه‌ای روشن از ایمان شخصی او.

– پی یر برایانت: مورخ برجستۀ امپراتوری هخامنشی، مطالب زیادی دربارۀ کوروش و امپراتوری او نوشته است. کتاب او از “کوروش تا اسکندر، تاریخچۀ امپراتوری ایران” گزارش جامعی است از سیاست‌ها و استراتژی‌های کوروش کبیر.

– اَملی کوهرت: متخصص تاریخ خاور نزدیک. اثر معروف “کوهرت” تحت عنوان “امپراتوری پارس: مجموعه‌ای از منابع دورۀ هخامنشی” بررسی مفصلی از سیاست‌های امپراتوری هخامنشی از جمله سیاست‌های کوروش ارائه می‌دهد.

– ریچارد ای. گابریل: این محقق در کتاب “امپراتوری در جنگ” به بررسی دیدگاه نظامی کوروش و نحوۀ تأثیر سیاست‌های او بر گسترش امپراتوری پارس می‌پردازد.

– ماریا بروسیوس: کتاب او “مقدمه ای بر پارسیان” نگاهی جامع به امپراتوری پارس از جمله سلطنت کوروش، ارائه می‌دهد و به این موضوع می‌پردازد که چگونه او با سیاست‌ها و استراتژی، موفق شد قلمرو امپراتوری پارس را گسترش دهد.

– جان کُرتیس: متخصص در باستان‌شناسی ایران. آثار کُرتیس اغلب به دورۀ هخامنشی می‌پردازد. “امپراتوری فراموش شده: دنیای ایران باستان” شامل موضوعاتی دربارۀ حکومت و سیاست های کوروش است.

– ادوین ام. یامائوچی: محقق برجستۀ مسیحی در زمینۀ ایران باستان. اثر معروف او “ایران و کتاب مقدس” نام دارد. او اطلاعات و بینش‌هایی را در زمینۀ سیاسی و فرهنگی ایران باستان و ارتباط آن با وقایع کتاب مقدس ارائه می‌دهد.

محققان مذکور سهم قابل توجهی در مطالعۀ کوروش کبیر و امپراتوری هخامنشی داشته‌اند و از زوایای مختلف از جمله دیدگاه‌های تاریخی، باستان‌شناسی و سیاسی به سیاست‌های کوروش پرداخته‌اند. این مطالعات و تحقیقات نشان می‌دهند که سیاست‌های کوروش الزاماً بازتاب باورهای مذهبی او نیستند، باورهایی که برای محققان هم‌چنان ناشناخته باقی مانده است.

در اشعیاء ۱:۴۵-۸ خدا کوروش را که پادشاه غیر یهودی بود، به عنوان “برگزیدۀ خدا” می‌نامد. در عهد عتیق، کوروش به زبان عبری به عنوان “مسح شدۀ خدا” معرفی می‌شود. این اصطلاح در زبان یونانی “مسیح” ترجمه شده است. اصطلاح “مسح شده” به شخصی اشاره دارد که خدا او را برای هدف خاصی انتخاب کرده است.

در عهد عتیق، اصطلاح “مسح شده” معمولاً برای پادشاهان یا کاهنان اسرائیلی اختصاص دارد.

از دیدگاه کتاب مقدس، خدا به این دلیل کوروش، پادشاه غیریهودی را مسح کرد تا کار خاصی برای قوم اسرائیل انجام دهد. کوروش به تبعیدی‌های یهودی اجازه داد تا بدون هیچ شرطی آزاد شده و به وطن خود بازگشته و اورشلیم را بازسازی کنند.

این بخش از کتاب اشعیاء نشانگر حاکمیت خدا است که از افراد مختلف، حتی افرادی که خارج از جامعۀ یهودیان هستند، برای تحقق اهداف الهی استفاده می‌کند. این بخش از کتاب اشعیاء توضیح می‌دهد که چگونه خدا، کوروش را قادر می‌سازد تا ملت‌ها را تحت سلطه درآورد و قدرت پادشاهان را سلب کند. خدا نه تنها خدای قوم اسرائیل، بلکه خدای کل جهان است. او می‌تواند از طریق هر ملت یا فردی برای دستیابی به اهداف خود استفاده کند.

کوروش که خدای حقیقی را نمی‌شناخت (آیۀ ۵)، و خدای اسرائیل را نمی‌پرستید، اما خدا می‌توانست او را مسح کند، راهنمایی نماید، برکت دهد و از او استفاده کند. کوروش بدون آن که بداند، در تحقق پیشگویی خدا نقش داشت. او بخشی از برنامۀ خدا برای تسهیل بازگشت قوم یهود به اسرائیل تلقی می‌شد. فتوحات تاریخی کوروش و فرمان او مبنی بر بازگشت یهودیان به موطن خود، نمایانگر حاکمیت خدا بر همۀ ملت‌ها و حاکمان است. به بیان دیگر، خدا می تواند از هر رهبر و سیاستمدار، صرف‌نظر از اعتقادات شخصی‌شان، برای دستیابی به اهداف خود استفاده کند. کلام خدا می‌فرماید:«دل پادشاه در دست خداوند است و او آن را مانند نهر آب، به هر سو که بخواهد، هدایت می کند” (امثال سلیمان ۱:۲۱). این بیانیه‌ای قدرتمند در مورد قدرت و کنترل خدا در طول تاریخ است. در این راستا، کتاب اشعیاء بیشتر بر نقش کوروش در تحقق پیشگویی تمرکز دارد.

در حالی که کوروش کبیر، به عنوان یکی از شخصیت‌های برجستۀ تاریخ بشریت شناخته می‌شود، با این حال، اعتقادات مذهبی او هم‌چنان در هاله‌ای از ابهام باقی مانده‌اند. این ابهام، بازتابی از شخصیت پیچیدۀ کوروش کبیر در زمینۀ تاریخی است. این پیچیدگی باعث شده است که او به عنوان یکی از مرموزترین و در عین حال محترم‌ترین شخصیت‌های تاریخی، مورد توجه قرار گیرد.

مطابق قوانین بین‌المللی کپی رایت تمامی حقوق مربوط به مطالب و محتویات “دفاعیات مسیحی” محفوظ است. درج کامل مقالات “دفاعیات مسیحی” در سایر صفحات فیس بوک و وب‌ سایت‌ها، بدون ذکر منبع و نام نویسنده یا مترجم، اکیداً ممنوع و غیرقانونی است.