آیا قرآن کلام خداست؟ فصل اول: مشکلات مربوط به سنت های اسلامی (مقالۀ اول)

فصل اول

مشکلات مربوط به سنت های اسلامی

برای نقد قرآن، آن چه اهمیت دارد این است که بدون توجه به گفته های مفسران اسلامی امروز، به آغاز اسلام و اولین منابع قرآنی بازگردیم تا بتوان به سرنخهای مربوط به صحت و سقم شان دست یابیم. ممکن است تصور کنید از آن جا که قرآن، اثر مکتوبی نسبتاً تازه است و یا به قول مسلمانان همین 1400 سال پیش به منصۀ ظهور رسیده، نقد آن نباید کار دشواری باشد. بیایید با هم نگاهی بیاندازیم.

منابع

موضوع منابع همواره برای محقق سکولار محل مناقشه بوده است زیرا هر گونه مطالعه در باب قرآن باید مسئلۀ اولیه در برابر منابع ثانویه آغاز گردد. منابع اولیه آن دسته از منابعی هستند که در نزدیک ترین موقعیت زمانی اند و دسترسی مستقیمی به اصل رویداد دارند. منابع ثانویه به هر چیزی اطلاق می شود که جدیدتر و معاصرترند و در نتیجه وجودشان به منابع اولیه است. در اسلام، منابع اولیه ای که ما در اختیار داریم مربوط به 150 تا 300 سال پس از وقوع حوادث است و بنابراین فاصلۀ زیادی با آن رویدادها دارند. به همین دلیل، عملاً می شود گفت که منابع ثانویه به حساب می آیند، چرا که به مطالب دیگری متکی هستند که اکثر آن ها دیگر وجود خارجی ندارند. اولین و بزرگ ترین این منابع «سنت های اسلامی یا سنت های مسلمانان» است. به دلیل اهمیت سنت های مسلمانان، بهتر است که ابتدا به آن ها بپردازیم.

سنت های مسلمانان متشکل از تألیفاتی است که در اواخر قرن هشتم تا اوایل قرن دهم توسط مسلمانان دربارۀ سخنان و اعمال محمد پیامبر در قرن هفتم و همچنین تفاسیر قرآن، گردآوری شده است. این تألیفات، تاکنون گسترده ترین مطالبی هستند که امروزه دربارۀ دوران نخستین و ابتدایی اسلام در اختیار داریم. همچنین این تألیفات بیش از هر چیز دیگری که در اختیار ماست، با جزئیات دقیق به نگارش در آمده اند و تاریخ ها و همچنین توضیحاتی دربارۀ آن چه رخ داده است را شامل می شوند. این سنت ها به قولی، به درک بهتر بخش هایی از قرآن یاری می رسانند (متمم قرآن).

پیروی از قرآن به خودی خود دشوار است چرا که با پریدن از یک داستان به داستان دیگر و با ارائۀ شرحی اندک در مورد پیش زمینۀ داستان یا روایت، خواننده را گیج می کنند. اهمیت سنت ها که قرآن به سه نماز روزانه اشاره دارد (سوره هود آیه 114، سوره الإسراء آیات 78-79، سوره الروم آیات 17-18 و احتمالاً سوره النور آیه 58)، سنت های ما بعد قرآن، پنج نماز روزانه را قید کرده که از آن تاکنون مسلمانان (سنی ها) پنج نوبت نماز را به جا می آورند.

در این سنت ها، شاخه های متعددی وجود دارد. نگارندگان آن ها، نویسنده نبودند بلکه تدوین گران و ویراستارانی بودند که اطلاعاتی که «به دستشان رسیده بود» را گردآوری می کردند. گردآورندگان بسیاری وجود دارند اما چهار نفر از آن ها که به اعتقاد بسیاری از مسلمانان، معتبرترین در سبک مربوط به خود بودند، در سال های 750-923 (یا 120-290 سال پس از مرگ محمد) می زیستند و مطالب خود را گردآوری کرده اند. شاید در این جا ذکر آثار آن ها همراه با تاریخ های مربوطه مفید باشد:

سیره که گزارش هایی دربارۀ زندگی معمول پیامبر (از جمله جنگ های او) است. جامع ترین سیره توسط ابن اسحاق که در سال 765 میلادی وفات یافت، نوشته شده است. اما امروز هیچ یک از نسخه های خطی او موجود نیست. در نتیجه، ما وابسته به سیرۀ ابن هشام (وفات یافته در 833 میلادی) هستیم که گویا برگرفته از تألیفات ابن اسحاق است. اگر چه خود او (و همچنین تحقیقات پاتریشیا کرون نشان می دهد) اعتراف می کند که بخش هایی که ممکن است باعث اهانت شوند را حذف کرده است (مانند مطالبی که از نظر او متناقض بوده است، شعرهایی که در جای دیگری مورد تأیید قرار نگرفته اند و همچنین مواردی که او آن ها را قبال اعتماد نمی دانسته است).

حدیث که حاوی هزاران گزارش یا روایت کوتاه (اخبار) دربارۀ سخنان و اعمال پیامبر است که در قرن نهم و دهم توسط مسلمانان گردآوری شده است. از شش مجموعۀ معروف حدیث، مسلمانان مجموعه های البخاری (وفات یافته در 870 میلادی) را معتبرترین منبع می دانند.

تاریخ که در بردارندۀ تاریخ و وقایع زندگی پیامبر است و مشهورترین آن ها توسط الطبری (وفات یافته در 923 میلادی) نوشته شده است.

تفسیر که شرح و تفسیر بر قرآن، دستور زبان و بافت متن آن است. مشهورترین تفاسیر نیز توسط الطبری (وفات یافته در 923 میلادی) نوشته شده است.

متن مناظرات دکتر جی اسمیت (کاری از چوب مینیستری)